Mao Zedong

Mao Zedong (1893-1976), znany też jako Mao Tse-tung, był głównym chińskim teoretykiem marksistowskim, żołnierzem i mężem stanu, który przewodził rewolucji komunistycznej w Chinach.

Krótki życiorys Mao Zedonga

Mao Zedong, ur. 26 grudnia 1893 r., znany również jako przewodniczący Mao, był chińskim rewolucjonistą komunistycznym, który został ojcem założycielem Chińskiej Republiki Ludowej (ChRL), którą rządził jako przewodniczący Komunistycznej Partii Chin od jej powstania w 1949 r. aż do jego śmierci w 1976 r. Ideologicznie był człowiekiem na wskroś marksistowsko-leninowskim. Jego teorie, strategie wojskowe i polityki polityczne są znane jako Maoizm.

Mao był synem zamożnego chłopa w Shaoshan w Hunan. Na początku miał chińskie nacjonalistyczne i antyimperialistyczne poglądy, a szczególny wpływ wywarły na niego wydarzenia z rewolucji Xinhai w 1911 r. Później, będąc na Uniwersytecie Pekińskim, przyjął punkt widzenia marksizmu – leninizmu. Był członkiem założycielem Komunistycznej Partii Chin (CPC), kierującej w 1927 r. działaniami chińskiej wojny domowej między Kuomintang (KMT) a jego Komunistyczna Partią Chin (KPC). Mao pomógł oprócz tego założyć Armię Czerwoną Chińskich Robotników i Chłopów. Kierował radykalną polityką w dyskursie razem ze Związkiem Radzieckim, ostatecznie zostając szefem KPC podczas tak zwanego Długiego Marszu. Chociaż KPC tymczasowo sprzymierzyła się z KMT podczas Frontu Zjednoczonego w trakcie drugiej wojny chińsko-japońskiej (1937–1945), to wojna domowa miedzy chwilowo pojednanymi stronnictwami w Chinach została wznowiona po kapitulacji Japonii, a w 1949 r. Siły Mao pokonały rząd nacjonalistyczny, który wycofał się na Tajwan.

1 października 1949 r. Mao ogłosił powstanie ChRL, państwa jednopartyjnego kontrolowanego przez KPC. W następnych latach umocnił swoją kontrolę poprzez reformy rolne i psychologiczne zwycięstwo w wojnie koreańskiej, a także poprzez kampanie przeciwko właścicielom ziemskim, ludziom, których nazwał „kontrrewolucjonistami” i innym rzekomym wrogom państwa. W 1957 roku rozpoczął kampanię znaną jako Wielki Skok Naprzód, której celem było szybkie przekształcenie chińskiej gospodarki z agrarnej w przemysłową. Kampania ta doprowadziła do najgroźniejszego głodu w historii i śmierci 20–45 milionów ludzi w latach 1958–1962. W 1966 r. Mao zainicjował rewolucję kulturalną, program mający na celu usunięcie elementów „kontrrewolucyjnych” w chińskim społeczeństwie, który trwał 10 lat i charakteryzował się brutalną walką klasową, powszechnym niszczeniem artefaktów kulturowych oraz bezprecedensowym podniesieniem kultu jednostki Mao. Program ten jest obecnie oficjalnie uznawany za „poważną porażkę” ChRL. W 1972 roku Mao powitał prezydenta USA Richarda Nixona w Pekinie, sygnalizując początek polityki otwarcia Chin na świat. Po latach złego stanu zdrowia Mao doznał serii zawałów serca w 1976 r. i zmarł w wieku 82 lat.

Kontrowersyjna postać Mao jest uważana za jedną z najważniejszych i najbardziej wpływowych osób we współczesnej historii świata. Znany jest również jako intelekt polityczny, teoretyk, strateg wojskowy, poeta i wizjoner. Zwolennicy przypisują mu wyparcie imperializmu z Chin, modernizację narodu i zbudowanie od nowa Chin jako potęgi światowej, promowanie lepszego statusu kobiet, poprawę edukacji i opieki zdrowotnej, a także zwiększenie średniej długości życia wraz ze wzrostem populacji Chin z około 550 milionów do ponad 900 milionów pod jego kierownictwem. Ale i odwrotnie, jego reżim został nazwany autokratycznym i totalitarnym i skazany za doprowadzenie do masowych represji na dziesiątkach milionów obywateli Chin. Odpowiadał on zatem za ogromną liczbę zgonów, szacowaną na 30 do 70 milionów ofiar w wyniku głodu, pracy w więzieniach i masowych egzekucjach.

Rozszerzona biografia Mao Zedonga

Wczesne lata Mao

Mao urodził się w wiosce Shaoshan w prowincji Hunan, jako syn byłego chłopa, który stał się zamożnym rolnikiem i handlarzem zboża. Mao dorastał w środowisku, w którym edukacja była ceniona tylko jako szkolenie potrzebne do prac buchalteryjnych, takich jak prowadzenie rejestrów i rachunków. W wieku swych ośmiu lat Mao podjął naukę w szkole podstawowej w swojej rodzinnej wiosce, gdzie zdobył podstawową wiedzę na temat Wujing (klasyczne idee konfucjańskie). W wieku 13 lat został zmuszony do podjęcia pracy w pełnym wymiarze godzin na farmie swojej rodziny. Buntując się przeciwko autorytetowi ojcowskiemu (obejmującemu aranżowane małżeństwo, które zostało mu narzucone i którego nigdy nie uznał, ani nie skonsumował), Mao opuścił rodzinę, aby uczyć się dalej, ,m.in. w szkole średniej w stolicy prowincji, Changsha. Tam zetknął się z nowymi prądami umysłowymi nadchodzącymi z Zachodu, sformułowanymi przez takich reformatorów politycznych i kulturowych, jak Liang Qichao i nacjonalistyczny rewolucjonista Sun Yat-sen. Ledwo zaczął studiować rewolucyjne idee, kiedy na jego oczach nastąpiła prawdziwa rewolucja. 10 października 1911 r. W Wuchang wybuchły walki z dynastią Qing, a w ciągu dwóch tygodni bunt rozprzestrzenił się na cały rejon Changsha.

Zaciągnąwszy się do oddziału rewolucyjnej armii w Hunan, Mao spędził sześć miesięcy jako żołnierz. Chociaż prawdopodobnie jeszcze nie zrozumiał najjaśniej, że – jak to później ujął – „siła polityczna wyrasta z lufy pistoletu”, jego pierwsze krótkie doświadczenie wojskowe faktycznie potwierdziło jego chłopięcy podziw dla dowódców i wojennych bohaterskich wyczynów. W czasach szkolnych jego bohaterami byli nie tylko wielcy wojownicy, w tym cesarze chińscy, ale także Napoleon I i George Washington.

Wiosna 1912 r. znaczaw jego biografii narodziny nowej chińskiej republiki a jednakowoż koniec służby wojskowej Mao. Próbował z kolei zagrzać miejsce w szkole policyjnej, po czym krótko studiował też historię, aby następnie spędzić kilka miesięcy czytając wiele klasycznych dzieł z zakresu zachodniej tradycji liberalnej. Ten okres był później przez niego samego traktowany jako czas działań po omacku, był też na poziomie makro odzwierciedleniem sytuacji Chin w tym czasie.

Mao ostatecznie ukończył prowincjonalną szkołę średnią w Changsha w 1918 roku. Choć oficjalnie była to szkoła średnia, a nie wyższej, to jednak tryb edukacyjny przewidywał całkiem wysoki poziom nauczania w ramach przedmiotu historii, literatury czy też filozofii. To wówczas, będąc jeszcze w szkole, Mao zdobył swoje pierwsze doświadczenie w działalności politycznej, pomagając założyć kilka organizacji studenckich. Najważniejszym z nich było Towarzystwo Studiów Nowych Ludów, założone zimą 1917–18 r., którego wielu członków miało później dołączyć do partii komunistycznej.

Ze zwykłej szkoły w Changsha Mao poszedł na Uniwersytet Pekiński w stolicy Chin, który pozostaje wiodącym ośrodkiem intelektualnym w najludniejszym kraju świata. Pół roku Mao spędził tam jako asystent bibliotekarza, co miało poważne znaczenie w kształtowaniu jego przyszłej kariery, wtedy to bowiem znalazł się pod wpływem idei głoszonych przez Li Dazhao i Chen Duxiu, czyli ważnych chińskich działaczy rewolucyjnych. Co więcej, Mao znalazł się na Uniwersytecie Pekińskim właśnie w momencie nadchodzenia zmian, które miały nastąpić w Chinach w następnym półwieczu. Zmainy te określał wówczas tak zwany Ruch 4 Maja, którego ostrze wymierzone było w postanowienia traktatu wersalskiego kończącego I wojnę, a szerzej również nazwa demonstracji studenckich protestujących przeciwko decyzji Konferencji Pokojowej w Paryżu, którego decyzją było przekazanie byłej niemieckiej prowincji Shandong nie Chinom, a Japonii. Ale termin ten oznacza także okres szybkich zmian politycznych i kulturowych, które rozpoczęły się w 1915 r. Efekt był taki, że chińscy radykałowie odrzucili zachodni liberalizm na rzecz marksizmu i leninizmu jako odpowiedzi na problemy Chin (owocując później powołaniem Komunistycznej Partii Chin w 1921 r.). Mao wypowiedział wówczas powtarzane w Chnach przez pokolenia zdania:

„Świat jest nasz, naród jest nasz, społeczeństwo jest nasze. Jeśli nie będziemy mówić, kto będzie mówić? Jeśli nie będziemy działać, kto będzie działał?”

Odtąd, jak się później okazało, pokolenie Ruchu 4 Maja nierzeczywiście nigdy nie zaprzestało uważania się za odpowiedzialnych za losy Chin. Jego przedstawiciele utrzymali władzę, zarówno w Pekinie, jak i w Tajpej (Tajwan), aż do lat 70.

Latem 1919 roku Mao Zedong pomógł założyć w Changsha, czzyli różnorodne organizacje, które gromadziły studentów wraz z kupcami i robotnikami – ale jeszcze nie z chłopami – skupiając ich w demonstracjach mających na celu zmuszenie rządu do sprzeciwienia się polityce Japonii. Jego pisma są wówczas wypełnione odniesieniami do „armii czerwonej flagi” na całym świecie i zwycięstwa rewolucji rosyjskiej w 1917 r., ale dopiero w styczniu 1921 r. ostatecznie zaangażował się w marksizm jako podstawową bazę filozoficzną rewolucji w Chinach.

Mao i Chińska Partia Komunistyczna

We wrześniu 1920 roku Mao został dyrektorem szkoły podstawowej Lin Changsha, a w październiku założył tam oddział Socjalistycznej Ligi Młodzieży. Tej zimy poślubił Yang Kaihui, córkę swojego byłego nauczyciela etyki. W lipcu 1921 r. wziął z kolei udział w Pierwszym Kongresie Komunistycznej Partii Chin wraz z przedstawicielami innych grup komunistycznych w Chinach i dwoma delegatami z moskiewskiego Kominternu (Międzynarodówka Komunistyczna). W 1923 r., Kiedy młoda partia zawarła sojusz z Partią Nacjonalistyczną Sun Yat-sena (Kuomintang), Mao był jednym z pierwszych komunistów, który przyłączył się do Partii Nacjonalistycznej i działał w jej ramach. W pierwszej połowie 1924 r. mieszkał ze swoją żoną i dwoma małymi synami w Szanghaju, gdzie był wiodącym członkiem Biura Wykonawczego Nacjonalistów.

Zimą 1924–25 roku Mao wrócił do rodzinnej wioski Shaoshan, by odpocząć w ciszy i bliżej natury. Tam też przyszło mu zobaczyć spontaniczną demonstracje chłopów, a wtedy Mao nagle uświadomił sobie rewolucyjny potencjał tkwiący w chłopstwie. Chociaż urodził się w chłopskim domu, w ciągu lat studenckich zdążył przyjąć tradycyjny pogląd chińskiego intelektualisty w swym zapatrywaniu na kwestię robotników i chłopów, widząc ich raczej jako niedomytych ignorantów. Nawrócenie baczniejszej uwagi na postulaty teoretyczne marksizmu zmusiło go do zrewidowania swojego stosunku np. do miejskiego proletariatu, ale nadal podzielał swoistą pogardę Marksa wobec zacofanego i bezpostaciowego chłopstwa. Teraz wrócił do wiejskiego świata swojej młodości jako źródła Chin. Idąc za przykładem innych komunistów pracujących w partii nacjonalistycznej, którzy już zaczęli organizować chłopów, Mao starał się skierować spontaniczne protesty chłopów, aby ci tworzyli zorganizowaną sieć stowarzyszeń chłopskich.

Komuniści i nacjonaliści

Mao trafił do miasta w kantonie Guangzhou, głównej bazy władzy nacjonalistów. Jednak, choć mieszkał w Kantonie, Mao nadal koncentrował swe wysiłki na lokalnej wsi. Został wkrótce pełniącym obowiązki kierownika działu propagandy Partii Nacjonalistycznej – w tym charakterze redagował jej wiodący organ propagandowy, pt. „Tydzień Polityczny”, i brał udział w Drugim Kongresie Kuomintangu w styczniu 1926 r. – ale także służył w utworzonym przez niego Szkole Ruchu Chłopskiego w Guangzhou, pod patronatem nacjonalistów. Po śmierci Sun Yat-sen, w marcu 1925 r., przywódcą nacjonalista został Chiang Kai-shek (Jiang Jieshi). I chociaż Chiang deklarował swoją wierność „rewolucji światowej” i chciał skorzystać z pomocy Związku Radzieckiego, to postanowił dochować wierności sobie i interesom narodowym. Dlatego w maju 1926 r. tenże przywódca wydalił większość komunistów z zajmowanych przez nich stanowisk w partii nacjonalistycznej. Tymczasem większość wyszkolonych do tamtej pory przez Mao młodych chłopskich działaczy wkrótce pracowała, wzmacniając pozycję właśnie komunistów.

W lipcu 1926 r. Chiang Kai-shek wyruszył w tzw. Ekspedycję Północną, dążąc do zjednoczenia kraju pod własnym kierownictwem i obalenia konserwatywnego rządu w Pekinie, a także w celu przejęcia władzy z rąk innych watażków w różnych regionach ówczesnych Chin. W listopadzie Mao ponownie wrócił do rodzinnego Hunan; tam, w styczniu i lutym 1927 r., zbadał ruch chłopski i doszedł do wniosku, że w bardzo krótkim czasie kilkaset milionów chłopów w Chinach „powstanie jak tornado lub burza – siła tak niezwykle szybka i gwałtowna, że ​​żadna władza, jakkolwiek wielka, nie będzie w stanie go stłumić. ”Ściśle mówiąc, ta prognoza okazała się fałszywa. Rewolucja w formie spontanicznego działania setek milionów chłopów nie przetoczyła się przez Chiny „w bardzo krótkim czasie”, a nawet wcale. Chiang Kai-shek, który był nastawiony na sojusz z klasami posiadaczy w miastach i na wsi, zwrócił się przeciwko rewolucji robotniczej i chłopskiej, a w kwietniu dokonał masakry samych robotników z Szanghaj. Strategia przywódcy radzieckiego Józefa Stalina polegająca na przeprowadzeniu rewolucji w sojuszu z nacjonalistami upadła, a KPCh została praktycznie unicestwiona w miastach i zdziesiątkowana na wsi. Jednak w październiku 1927 r. Mao poprowadził kilkuset chłopów, którzy przeżyli jesienne żniwo w Hunan, do bazy w górach Jinggang, na granicy prowincji Jiangxi i Hunan, i rozpoczął nowy rodzaj wojny rewolucyjnej na wsi, w której centralną rolę miała odegrać Armia Czerwona (wojskowe ramię KPCh), a nie owe dotąd nieuzbrojone masy. Ale tylko dlatego, że duża część setek milionów chińskich chłopów sympatyzowała i popierała wysiłki, które Mao Zedong był w stanie w trakcie przedłużającej się wojny domowej objąć w miastach i na wsi, aby w ostatecznym rozrachunku pokonać Chiang Kai-sheka i przejąć kontrolę nad krajem.

Droga do władzy

Pierwszą fazą walki toczonej przez Mao to pierwsze trzy lata, kiedy Mao i Zhu De, dowódca armii, z powodzeniem realizowali taktykę walki partyzanckiej na chińskich wsiach. Działania te były jednak uważane jako operacja w formie przejściowej do najbliższego wybuchu rewolucji w centrach chińskich miast. Latem 1930 r. Komitet Centralny nakazał Armii Czerwonej zajęcie kilku dużych miast w południowo-środkowych Chinach w nadziei wywołania rewolucji przez robotników. Kiedy stało się oczywiste, że upór w realizacji tej próby może jedynie doprowadzić do dalszych kosztownych strat, Mao nie posłuchał rozkazów i porzucił rozniecanie rewolucji, aby tylko powrócić szczęśliwie do bazy w południowym Jiangxi. W tym też roku żona Mao została stracona przez nacjonalistów, po czym zdecydował się poślubić He Zizhen, z którą mieszkał od roku 1928.

Druga faza natomiast faza organizacyjna czerwonego zrywu (okres Ziangxi) skoncentrowała się na założeniu w listopadzie 1931 r. Związku Radzieckiego Jiangxi (Chińskiej Republiki Radzieckiej) w części prowincji Jiangxi, właśnie pod przewodnictwem Mao. Ponieważ rewolucja w miastach była siłą śladową, ostateczne zwycięstwo zdawało się wówczas polegać na stopniowym wzmacnianiu i rozszerzaniu obszarów bazowych, czyli tych już rewolucyjnie zagospodarowanych. Wkrótce czerwony reżim opanował populację kilku milionów Chińczyków. Armia Czerwona, która osiągnęła siłę około 200 000, z łatwością pokonała duże siły gorszych żołnierzy wysłanych przeciwko niej przez Czang Kaj-szeka. Ale nie był w stanie przeciwstawić się elitarnym jednostkom Czang, a w październiku 1934 r. znaczna część Armii Czerwonej Mao (w tym jego ciężarna żona) opuściła bazę w Jiangxi i wyruszyła na północny zachód od Chin.

Wśród specjalistów istnieją znaczne różnice zdań co do zakresu prawdziwej potęgi Mao, zwłaszcza w latach 1932–34, oraz co do strategii wojskowych jego lub innych przywódców partii. Większość uważa, że ​​w ostatnich latach sowietyzacji Jiangxi Mao działał w znacznym stopniu jako figurant, ale z niewielką kontrolą nad polityką, zwłaszcza w sprawach wojskowych. W każdym razie osiągnął de facto przywództwo nad partią (choć nie formalny tytuł przewodniczącego) tylko na Konferencji Zunyi w styczniu 1935 r., podczas tak zwanego Długiego Marszu.

Kiedy około 8 000 żołnierzy, którzy przeżyli niebezpieczeństwa związane z długim marszem, przybyło jesienią 1935 r. Do prowincji Shaanxi w północno-zachodnich Chinach, wydarzenia zbliżały się do trzeciej fazy w tej rewolucyjnej odysei Mao, która miała się charakteryzować odnowionym zjednoczonym frontem z nacjonalistami, a przeciwko Japonii. Był to faktyczny wzrost Mao do niekwestionowanej supremacji w partii. Faza ta jest często nazywana okresem Yan’an, ponieważ Mao przeniósł się do miejscowości Yan’an wraz z końce roku 1936 r. Tymczasem w sierpniu 1935 r. Komintern na Siódmym Kongresie w Moskwie ogłosił antyfaszystowskie zjednoczenie frontu, by w maju 1936 r. chińscy komuniści po raz pierwszy mogli zaakceptować perspektywę, że takim zjednoczonym frontem może być sam Chiang Kai-shek, a nie tylko – jak dotąd – elementy dysydenckie w obozie nacjonalistycznym. Zanim Japończycy rozpoczęli próbę podporządkowania całych Chin w lipcu 1937 r., warunki nowego zjednoczonego frontu między komunistami a nacjonalistami zostały praktycznie uregulowane, a formalne porozumienie ogłoszono we wrześniu 1937 r.

W trakcie wojny antyjapońskiej komuniści podzielili znaczną część swojej armii na małe jednostki i wysłali je za linie wroga, aby służyły jako ośrodki sił partyzanckich, które skutecznie kontrolowały rozległe obszary wiejskie, rozciągając się między miastami oraz na liniach komunikacyjnych zajmowanych przez wroga. W rezultacie nie tylko rozszerzyli swoje siły zbrojne z około pół miliona do miliona w czasie kapitulacji Japończyków, ale także ustanowili skuteczną oddolną kontrolę polityczną nad mieszkańcami Chin w ogóle. Argumentowano, że poparcie ludności wiejskiej zostało zdobyte wyłącznie poprzez apele do ich nacjonalistycznej antyjapońskiej wrażliwości. To zapewniło w najdalszej perspektywie szerokie poparcie dla komunistów wśród chłopstwa.

W latach 1936–40 po raz pierwszy od lat dwudziestych Mao miał czas na poświęcenie się refleksji i pisaniu. Właśnie wtedy po raz pierwszy przeczytał w tłumaczeniu na Chiński pewną liczbę radzieckich pism z dziedzin filozofii polityki, dzięki czemu stworzył własny opis materializmu dialektycznego, z których najbardziej znanymi są te jego pisma zatytułowane „O praktyce” i „O sprzeczności”. Co ważniejsze, Mao stworzył najważniejsze dzieła, które zsyntetyzowały jego własne doświadczenie walki rewolucyjnej i jego wizję, mianowicie odnośnie tego, jak powinna być prowadzona rewolucja w kontekście zjednoczonego frontu. W kwestiach wojskowych pojawiły się najpierw jego „Strategiczne problemy wojny o niepodległość Chin”, napisane w grudniu 1936 r. w celu podsumowania lekcji z okresu Jiangxi (a także uzasadnienia słuszności własnej linii wojskowej w tym czasie), a następnie „O przedłużającej się wojnie” i inne pisma z 1938 r. dotyczące taktyki wojny antyjapońskiej. Jeśli chodzi o ogólny pogląd na wydarzenia tamtych lat, Mao przyjął niezwykle ugodowy stosunek do nacjonalistów w swoim raporcie zatytułowanym „Na nowej scenie” (październik 1938 r.), w którym przypisał mu wiodącą rolę zarówno w wojnie z Japonią, jak i w kolejnej fazie odbudowy kraju. Jednak do zimy 1939–40 sytuacja zmieniła się na tyle, że mógł przyjąć bardziej zdecydowaną linię, żądając przywództwa dla komunistów. Na arenie międzynarodowej, argumentował Mao, rewolucja chińska była częścią światowej rewolucji proletariackiej skierowanej przeciwko imperializmowi (czy to brytyjskiemu, niemieckiemu czy japońskiemu); wewnętrznie krajem powinna rządzić „wspólna dyktatura kilku partii” należących do zjednoczonego frontu antyjapońskiego. Póki co Mao uważał, że cele KPCh pokrywają się z celami nacjonalistów, dlatego komuniści nie powinni próbować pędzić naprzód do socjalizmu, a tym samym zakłócać działania zjednoczonego frontu. . W tym okresie, w 1939 r. Mao rozwiódł się z He Zizhen i poślubił znaną aktorkę filmową Lan Ping (która do tego czasu zmieniła nazwisko na Jiang Qing).

Kwestie nacjonalistyczno-komunistycznej rywalizacji o przywództwo zjednoczonego frontu są związane z ciągłą walką o supremację w KPCh, gdzie chodziło o dwóch głównych rywali Mao – Wanga Minga, który właśnie wrócił z długiego pobytu w Moskwie, oraz Zhanga Guotao, którzy to z początku odmówili przyjęcia politycznego i wojskowego przywództwa Mao – obaj zostali oskarżeni zatem o nadmierną pobłażliwość dla nacjonalistów. Ale jeszcze ważniejsze było dla Mao, by adaptować komunizm nie tylko do chińskich warunków, ale także do mentalności i tradycji kulturowych Chińczyków.

Mao nie mógł się pochwalić wiedzą z pierwszej ręki, jaką posiadało wielu innych wiodących członków KPCh, o tym mianowicie, jak funkcjonował komunizm w Związku Radzieckim, ani też czytaniem Karola Marksa lub Władimira Ilicha Lenina w oryginale. Mógł jednak twierdzić, że zna i rozumie Chiny. Różnice między nim a frakcją nastawioną na Związek Radziecki doszły do ​​głosu w czasie kampanii lat 1942–43. Program Mao miał na celu zapewnienie w Chinach podstaw dla teorii marksistowskiej i leninowskich. Ale drugi i równie ważny aspekt w teoretycznych podwalinach ruchu dotyczył eliminacji tego, co Mao nazwał „obcym dogmatyzmem” – innymi słowy, krytykował ślepe naśladowanie sowieckich doświadczeń i posłuszeństwo sowieckim dyrektywom.

W marcu 1943 r. Mao po raz pierwszy osiągnął formalną supremację nad partią, stając się przewodniczącym Sekretariatu i Biura Politycznego.. Wkrótce potem kampania Mao przybrała formę ostrego oczyszczenia elementów, które nie były wystarczająco lojalne wobec niego samego. Kampanię prowadził Kang Sheng, który później był jednym z kluczowych zwolenników Mao w rewolucji kulturalnej. Wówczas to radzieccy obserwatorzy gorzko potępili ową Kampanię jako próbę oczyszczenia KPCh ze wszystkich tych elementów prawdziwie nasyconych „proletariackim internacjonalizmem” (tj. oddaniem dla Moskwy). Nic więc dziwnego, że kiedy kampania Mao na wsi przeszła do czwartej i ostatniej fazy – wojny domowej z nacjonalistami – brak entuzjazmu Stalina do zwycięstwa komunistów w Chinach stał się znacznie bardziej widoczny. Patrząc wstecz na ten okres w 1962 r., kiedy doszło do konfliktu chińsko-radzieckiego, Mao oświadczył:

„W 1945 roku Stalin chciał powstrzymać Chiny przed rewolucją, mówiąc, że nie powinniśmy prowadzić wojny domowej i powinni współpracować z Czang Kaj-szekiem, w przeciwnym razie naród chiński zginie. Ale nie zrobiliśmy tego, co powiedział. Rewolucja zwyciężyła. Po zwycięstwie rewolucji [Stalin] następnie podejrzewał, że Chiny są Jugosławią i że zostanę drugim Tito.”

Ten opis postawy Stalina jest uzasadniony całą serią publicznych gestów w tym czasie, których kulminacją jest fakt, że kiedy Ludowa Armia Wyzwolenia (następca Armii Czerwonej) zajęła stolicę nacjonalistyczną w Nankinie w kwietniu 1949 r., ambasador sowiecki był jedynym zagranicznym dyplomatą towarzyszącym wycofującemu się chińskiemu rządowi nacjonalistycznemu. Motywy Stalina były oczywiście motywami opisanymi przez Mao w powyższym fragmencie; nie wierzył w zdolność komunistów chińskich do osiągnięcia wyraźnego zwycięstwa i sądził, że gdyby tak się stało, byliby co najmniej uciążliwi.

Chińska Republika Ludowa

Niemniej jednak, kiedy komuniści przejęli władzę w Chinach, zarówno Mao, jak i Stalin musieli jak najlepiej wykorzystać sytuację. W grudniu 1949 r. Mao, czyli przewodniczący Chińskiej Republiki Ludowej, udał się do Moskwy, gdzie po dwóch miesiącach uciążliwych negocjacji udało mu się przekonać Stalina do podpisania traktatu o wzajemnej pomocy, któremu towarzyszyła ograniczona pomoc ekonomiczna. Jednak zanim Chińczycy zdążyli skorzystać z zasobów udostępnionych przez ZSRR na rozwój gospodarczy, zostali wciągnięci w wojnę koreańską na rzecz polityki reżimu moskiewskiego w Korei Północnej. Dopiero po tym gorzkim chrzcie dwustronnych stosunków Stalin, według Mao, zaczął mu ufać i wierzyć, że nie był przede wszystkim chińskim nacjonalistą.

Pomimo napięć z Moskwą polityka Chińskiej Republiki Ludowej we wczesnych latach była pod wieloma względami oparta, jak później stwierdził Mao, na „kopiowaniu z Sowietów”. Podczas gdy Mao i jego towarzysze mieli doświadczenie w walce partyzanckiej, w mobilizowaniu chłopów na wsi, to w oddolnym administrowaniu politycznym nie mieli oni wiedzy, podobnie w dziedzinie ekonomii w ogóle. W takich okolicznościach Związek Radziecki dostarczył Chinom jedyny dostępny model. Dlatego pierwszy pięcioletni plan został opracowany pod kierownictwem sowieckim; został wprowadzony w życie w 1953 r. i obejmował sowiecką pomoc techniczną oraz postawienie szeregu kompletnych zakładów przemysłowych. Jednak w ciągu dwóch lat Mao podjął kroki, które miały doprowadzić do rozpadu politycznego i ideologicznego sojuszu z Moskwą.

Pojawienie się chińskiej drogi do socjalizmu

Wiosną 1949 r. Mao ogłosił, że chociaż w przeszłości rewolucja chińska podążała niekonwencjonalną ścieżką „oddzielania miast od wsi”, w przyszłości jednak mała by obrać ortodoksyjną drogę odpowiedniego rozwoju zarówno miast, jak i wsi. Zgodnie z tym poglądem zgodził się w 1950 r. z Liu Shaoqi, że kolektywizacja będzie możliwa tylko wtedy, gdy chiński przemysł ciężki dostarczy niezbędny sprzęt do mechanizacji. W raporcie z lipca 1955 r. tymczasem dwrócił to stanowisko, argumentując, że w Chinach transformacja społeczna może wyprzedzić transformację techniczną. Głęboko pod wrażeniem osiągnięć niektórych spółdzielni, które twierdziły, że radykalnie poprawiły swoje warunki materialne bez jakiejkolwiek pomocy z zewnątrz, uwierzył w nieograniczoną zdolność Chińczyków, zwłaszcza mas wiejskich, do przekształcania, zarówno według własnego charakteru, jak i własnych stosunków społecznych do celów rewolucyjnych. Tych, którzy nie podzielali tej wizji, potępił jako „starsze kobiety ze związanymi nogami”. Skrytykował to przed zebraniem ad hoc sekretarzy partii szczebla lokalnego, tworząc tym samym entuzjazm dla szybkiej kolektywizacji, tak że wszystkim tym w kierownictwie, który wyrazili wątpliwości co do pomysłów Mao, wkrótce przedstawiono fakty dokonane.

Jeszcze zanim następca Stalina, Nikita S. Chruszczow, wygłosił swoje tajne przemówienie (luty 1956 r.), potępiając zbrodnie swojego poprzednika, Mao Zedong i jego koledzy dyskutowali o sposobach poprawy morale intelektualistów, aby zabezpieczyć ich chętny udział w budowie nowych Chiny. Pod koniec kwietnia Mao ogłosił politykę „pozwalania kwitnąć stu kwiatom” – to znaczy wolności wyrażania wielu różnorodnych pomysłów – zaprojektowanych w celu zapobiegania rozwojowi represyjnego klimatu politycznego w Chinach, analogicznego do tego w Związku Radzieckim Stalina. W obliczu zaburzeń wywołanych przez destalinizację w Polsce i na Węgrzech Mao nie wycofał się, ale śmiało posunął się naprzód właśnie z tą polityką, jaka uprawiał Stalin. Kiedy jednak sprawy wymknęły się spod kontroli i zakwestionowały aksjomat rządów partii, Mao brutalnie zwrócił się przeciwko wykształconej elicie, która, jak czuł, zdradziła jego pewność siebie. Odtąd polegał przede wszystkim na kreatywności w szeregach wszelakiej maści agentów modernizacji Chin Ludowych. Jeśli chodzi o specjalistów, którzy nie byli jeszcze wystarczająco „czerwoni”, Mao wymyślił, by wysyłać ich do ciężkiej pracy na wsi.

Na tym tle Mao zimą 1957–58 opracował politykę, która miała charakteryzować Wielki Skok Naprzód, formalnie wprowadzony w maju 1958 r. Jego strategia gospodarcza nie była jednak tak jednostronna i uproszczona, jak powszechnie uważano w latach sześćdziesiątych i siedemdziesiątych, i chociaż wciąż uznawał za swoje cele industrializację i „rewolucję techniczną”, Mao nadal wyrażał niepokój związany z niszczącym wpływem owoców postępu technicznego i ostrą tęsknotę za wiekuistą czystością i egalitaryzmem. W związku z tym promował ustanowienie „gmin ludowych” w ramach strategii Wielkiego Skoku. W rezultacie chłopi, którzy zostali zorganizowani w spółdzielnie w latach 1955–56, a następnie w w pełni socjalistyczne kolektywy w latach 1956–57, w 1958 r. ponownie odkryli, że ich świat wywrócił się do góry nogami. Konsekwencjami tych zmian był chaos i katastrofa gospodarcza, a to przede wszystkim w efekcie chronicznych braków w umiejętnościach prowadzenia organizacji wielomilionowych chińskich wyrobników.

Zimą 1958–1959 sam Mao zdał sobie sprawę, że konieczne są pewne dostosowania, w tym decentralizacja gmin i zmniejszenie nierealnie wysokich celów produkcyjnych zarówno w przemyśle, jak i rolnictwie. Podkreślił jednak, że w ogólnym zarysie jego nowa chińska droga do socjalizmu, w tym koncepcja gmin i przekonanie, że Chiny, choć „biedne i puste”, mogąc przeskoczyć postęp innych krajów, są w zasadzie solidne. Na spotkaniu Komitetu Centralnego w Lushan w lipcu – sierpniu 1959 r. minister obrony Peng Dehuai potępił ekscesy Wielkiego Skoku i straty gospodarcze, które spowodował. Został natychmiast usunięty ze wszystkich stanowisk partyjnych i państwowych i umieszczony w areszcie aż do jego śmierci podczas rewolucji kulturalnej. Od tego czasu Mao uważał każdą krytykę jego polityki za nic innego jak zbrodnię lèse-majesté, zasługującą na wzorową karę.

Odwrót i kontratak

W związku ze świadomością, iż roi się w Chinach od wrogów klasowych, w 1960 r., Mao zaczął budować alternatywną bazę władzy w Armii Ludowo-Wyzwoleńczej, którą nowy minister obrony Lin Biao postanowił przekształcić w „wielką szkołę myśli Mao Zedonga”. Mniej więcej w tym samym czasie, Mao zaczął potępiać pojawienie się, nie tylko w Związku Radzieckim, ale także w samych Chinach, „nowych elementów burżuazyjnych” wśród uprzywilejowanych warstw państwowych i partyjnej biurokracji oraz wśród elit technicznych i artystycznych. W tych warunkach doszedł do wniosku, że „przedłużająca się, złożona, a czasem nawet gwałtowna walka klas” będzie trwała przez cały okres socjalistyczny.

Otwarty rozłam w stosunkach Chin ze Związkiem Radzieckim, wynikał przede wszystkim z reakcji radzieckiej na Wielki Skok. Chruszczow uważał roszczenia Mao wobec gmin za ideologicznie zarozumiałe i wyśmiewał je; podkreślił swoje niezadowolenie, wycofując sowiecką pomoc techniczną w 1960 roku, pozostawiając wiele dużych zakładów przemysłowych niedokończonych. Chruszczow próbował również wywrzeć presję na Chiny w kontaktach z Tajwanem i Indiami oraz w innych kwestiach dotyczących polityki zagranicznej. Mao nie zapomniał ani o obrazie godności swojej i Chin, ani o szkodach ekonomicznej.

Jeśli chodzi o walkę klasową w samych Chinach, obawa Mao, że może się tam pojawić rewizjonizm, została wzmocniona przez politykę prowadzoną na początku lat 60. XX wieku, aby tylko poradzić sobie jakoś z ekonomicznymi konsekwencjami Wielkiego Skoku. Dezorganizacja i marnotrawstwo stworzone przez Wielki Skok, spotęgowane klęskami żywiołowymi i zakończeniem sowieckiej pomocy gospodarczej, doprowadziły do ​​powszechnego głodu, w którym według późniejszych oficjalnych chińskich relacji zginęły miliony ludzi. Odpowiedzią na tę sytuację był Liu Shaoqi (który zastąpił Mao jako przewodniczącego Republiki Ludowej w 1959 r.), Deng Xiaoping i planiści ekonomiczni. Początkowo Mao niechętnie zgodził się z tym, że takie kroki są konieczne, ale w pierwszej połowie 1962 r. coraz częściej postrzegał metody stosowane do promowania ożywienia jako sugerujące odrzucenie całej strategii Wielkiego Skoku. Bezpośrednią odpowiedzią na to wyzwanie było to, że podczas 10. sesji plenarnej Komitetu Centralnego we wrześniu 1962 r. wezwał towarzyszy do działań pod hasłem: „Nigdy nie zapominaj o walce klas!”

W ciągu następnych trzech lat Mao toczył taką walkę, przede wszystkim poprzez Ruch Edukacji Socjalistycznej na wsi. Pod koniec 1964 r., Kiedy Liu Shaoqi odmówił przyjęcia żądania Mao dotyczącego kierowania głównym kierunkiem walki klasowej z „kapitalistycznymi kierowcami” w partii, Mao zdecydował, że „Liu musiał odejść”.

Rewolucja kulturalna

Ruch, który stał się znany jako Wielka Proletariacka Rewolucja Kulturalna, reprezentował próbę Mao wyjścia poza kampanie rektyfikacyjne partii – których było wiele od 1942 r. – i opracowanie nowej, bardziej radykalnej metody radzenia sobie z tym, co uważał za biurokratyczne zwyrodnienie partii. Jednak stanowił również, bez żadnych wątpliwości, celowy wysiłek, aby wyeliminować osoby z kierownictwa, które przez lata odważyły ​​się przekroczyć ramy nakreślone przez wielkiego Mao. Wszyscy, którzy optowali uprzednio za zmianami na lepsze, byli publicznie poniżani i przetrzymywani w więzieniach, czasem w bardzo trudnych warunkach; wielu zostało zabitych i torturowanych, lub doprowadzonych do samobójstwa. Wśród ofiar był Liu, który zmarł, ponieważ odmówiono mu właściwej opieki medycznej.

Uzasadnienie tych działań zostało zdefiniowane w kluczowym wówczas sloganie: „Zwalcz samolubstwo, krytykuj rewizjonizm”. Wkrótce stało się jasne, że Mao, który w 1956 r. usprawiedliwiał decentralizację jako sposób na zbudowanie „silnego państwa socjalistycznego”, wciąż wierzył w potrzebę władzy państwowej. Kiedy lewicowi szanghajscy Zhang Chunqiao i Yao Wenyuan – którzy później mieli stanowić połowę Gangu Czterech – przybyli do niego w lutym 1967 r., zaraz po utworzeniu Komuny Szanghajskiej, Mao stwierdził, że gminy są „zbyt słabe, jeśli chodzi o tłumienie kontr-rewolucji”, a w każdym razie wymagały przywództwa partyjnego. Dlatego rozkazał im rozwiązać ich i zastąpić go „komitetem rewolucyjnym”.

Komitety te, oparte na sojuszu byłych kadr partyjnych, młodych aktywistów i przedstawicieli Ludowej Armii Wyzwolenia, miały pozostać na wyznaczonych miejscach do dwóch lat po śmierci Mao. Początkowo były w dużej mierze kontrolowane przez wojsko. Dziewiąty Kongres w 1969 r. zainicjował tymczasem proces odbudowy partii w duchu usuwania wpływów armii. Później, w latach 1971–1972, wydawało się, że kompromis, którego architektem był Zhou Enlai, może doprowadzić do pewnego rodzaju syntezy między wartościami rewolucji kulturalnej a porządkiem politycznym i gospodarczym sprzed 1966 r. Jednak kompromis ten został obalony. Uznanie przez Mao znaczenia umiejętności zawodowych zostało pochłonięte swoistą orgią retoryki politycznej, a wszystkie obce wpływy, na czele z urynkawianiem uznane za kontr-rewolucyjne. Ostatnia dekada Mao, która rozpoczęła się manifestami na rzecz modelu demokracji masowej w Komunie Paryskiej, zakończyła się pochwałami tego najbardziej nieugiętego z centralizujących despotów, Shihuangdiego, czyli pierwszego cesarza starożytnej dynastii Qin.

Dziedzictwo

Chociaż rewolucja kulturalna była całkowicie logicznym zwieńczeniem ostatnich dwóch dziesięcioleci Mao, w żadnym wypadku nie był to jedyny możliwy wynik jego podejścia do rewolucji, ani też nie trzeba oceniać całej jego pracy jako całości na podstawie tej ostatniej fazy.

Niewielu odmówiłoby Mao Zedongowi dużej części schematu walki opartej na wojnie partyzanckiej na wsi, która ostatecznie doprowadziła do zwycięstwa w wojnie domowej, a tym samym do obalenia nacjonalistów, podziału ziemi wśród chłopów i przywróceniu niepodległości i suwerenności Chin. Osiągnięciom tym należy nadać wagę proporcjonalną do stopnia niesprawiedliwości panującej w chińskim społeczeństwie przed rewolucją oraz upokorzenia odczuwanego przez naród chiński w wyniku rozbicia kraju przez obce mocarstwa. „Wstaliśmy”, powiedział Mao we wrześniu 1949 r. Te słowa pewnie w Chinach nie zostaną zapomniane.

Polityka Mao po 1949 r. jest już mniej jednoznaczna. Oficjalny pogląd Chin, zdefiniowany w czerwcu 1981 r., głosi, że jego przywództwo było zasadniczo poprawne do lata 1957 r., ale od tego czasu było co najwyżej mieszane i często błędne. Nie można zaprzeczyć, że dwie główne innowacje Mao z jego późniejszych lat, Wielki Skok i Rewolucja Kulturalna, były źle pomyślane i doprowadziły do ​​katastrofalnych konsekwencji. Jego cele w zakresie walki z biurokracją, zachęcania społeczeństwa do uczestnictwa i podkreślania samowystarczalności Chin były ogólnie godne pochwały – a industrializacja, która rozpoczęła się za panowania Mao, rzeczywiście leżała u podstaw niezwykłego rozwoju gospodarczego Chin od końca XX wieku – ale metody, które stosował często były gwałtowne i politycznie oraz gospodarczo samobójcze.

Jak więc ując na przykład dobrostan chłopów, którzy nabywają ziemię, w zamian za miliony egzekucji i niewinnych ofiar? Jak można zrównoważyć rzeczywiste osiągnięcia gospodarcze po 1949 r. z głodem, który nastąpił w następstwie Wielkiego Skoku lub krwawego chaosu Rewolucji Kulturalnej? Być może jest do zaakceptowania oficjalny pogląd, że pomimo „błędów jego późniejszych lat” zasługi Mao przeważyły nad jego błędami, podkreślając jednocześnie fakt, że był i pozostanie czerwonym cesarzem, zbrodniarzem winnym śmierci wielu milionów niezawinionych ofiar.

Ciekawostki o Mao Zedongu

• Z rozkazu ojca trzynastoletni Mao musiał poślubić siedemnastoletnią Luo Yigu. Dzięki temu małżeństwu jego ojciec, bogaty rolnik, zyskał w nowe grunty. Mao podobno nigdy nie spał ze swoją żoną. Zwykł mawiać na przykład, że żona jedynie przeszkadza mu w edukacji. Później owa Lou prawdopodobnie była kochanką ojca Mao. Zmarła w wieku niespełna swych 20 lat. Mao nie tylko nie uronił łzy, ale zdążył opatrzyć zdarzenie komentarzem o treści biegunowo przeciwnej wyższym uczuciom.
• Ostrożne szacunki ofiar jego polityki to 40 milionów ludzi.
• Był wprawdzie psychopatą i mordercą, ale i artystą, to Mao Tse-Tung bowiem był pośród czołówki krwawych tego świata całkiem niezłym poetą, odznaczającym się w twórczości ciekawym stylem pisania. Jego wiersze doceniane były nawet za oceanem. Mao faktycznie uwielbiał literaturę klasyczną i też w takim stylu pisywał swoje utwory. Jego tomik pierwszych wierszy tymczasem został opublikowany dopiero w roku 1957. Dzieci nie tylko w chińskich szkołach analizowały jego wiersze na lekcjach, musząc często uczyć się tego na pamięć.

Cytaty Mao Zedonga

„Im więcej książek ktoś przeczyta, tym jest głupszy (…) Można trochę czytać – ale gdy ktoś czyta za dużo – to go niszczy, dosłownie rujnuje.”

„Z tego, że po jedzeniu trzeba się wysrać, nie wynika, że jedzenie jest stratą czasu.”

„Walka z imperializmem nieustannie się rozwija. Codziennie nowe siły postanawiają sprzeciwić się hegemonii globalnego kapitalizmu. Dziś płoną amerykańskie flagi, w przyszłości płonąć będą amerykańskie miasta.”

„Ten, kto nie wspiął się na Wielki Mur, nie jest mężczyzną.”

„Kobiety dźwigają połowę nieba.”

Źródła

Zdjęcie pochodzi z portalu wikimedia.org. Autorem jest Georg Denda. Zostało wykorzystane na podstawie licencji CC BY-SA 3.0.

https://www.biography.com/political-figure/mao-tse-tung
https://pl.wikipedia.org/wiki/Mao_Zedong#/media/Plik:Mao_Tse-tung_-_panoramio.jpg
https://www.britannica.com/topic/foreign-policy
https://joemonster.org/art/33237
https://pl.wikiquote.org/wiki/Mao_Zedong