Jim Jarmusch (ur. 1953) to amerykański reżyser, scenarzysta, aktor, producent, montażysta i kompozytor. Jest głównym przedstawicielem amerykańskiego kina niezależnego. Jako muzyk Jarmusch skomponował muzykę do swoich filmów i wydał trzy albumy z Jozefem van Wissem.
Jim Jarmusch – życiorys
Młodość
James Robert Jarmusch urodził się 22 stycznia 1953 r. w Cuyahoga Falls w stanie Ohio, w USA, jako drugie z trojga dzieci, w rodzinie z przedmieść zaliczanej do klasy średniej. Jego matka, pochodząca z Niemiec i Irlandii, zanim poślubiła jego ojca, biznesmena pochodzenia czesko-niemieckiego, była recenzentką filmów i przedstawień teatralnych dla Akron Beacon Journal. Matka o porankach zostawiała młodego Jarmuscha w lokalnym kinie, podczas gdy ona załatwiała sprawy. Pierwszym filmem dla dorosłych, który widział, był kultowy klasyk „Thunder Road” z 1958 roku, którego przemoc i ciemność wywarły wrażenie na siedmioletnim Jarmuschu. Innym wpływem filmu klasy B z dzieciństwa artysty był „Ghoulard”, program telewizyjny, w którym pojawiały się horrory.
– Myślę, że kluczem do zrozumienia Jima jest to, że posiwiał, gdy miał 15 lat… W rezultacie zawsze czuł się jak imigrant w świecie nastolatków. Od tamtej pory jest imigrantem – łagodnym, zafascynowanym cudzoziemcem. I o tym są wszystkie jego filmy – powiedział Tom Waits, cytowany w The New York Times w roku 2005.
Oprócz entuzjazmu filmowego Jarmusch w młodości był zapalonym czytelnikiem, jego ówczesne zainteresowania literaturą skutecznie podsycała babcia artysty. Chociaż odmówił chodzenia do kościoła ze swoimi rodzicami (jak sam się wyraził – nie był zachwycony „pomysłem siedzenia w dusznym pokoju w małym krawacie”), Jarmusch przypisuje literaturze ukształtowanie jego metafizycznych przekonań oraz egzystencjalnych wniosków na temat teologii, co miało miejsce w wieku zaledwie kilkunastu lat.
Od swoich rówieśników zaczerpnął natomiast zamiłowanie do kontrkultury, w tym do prac Williama Burroughsa, Jacka Kerouaca i The Mothers of Invention. Z grupą przyjaciół wykonał fałszywe dokumenty tożsamości, które pozwoliły im odwiedzać bary w weekendy, ale także lokalne kino artystyczne, które zazwyczaj pokazywało filmy pornograficzne, czasami również filmy undergroundowe. Później młody Jim rozpoczął praktykę u fotografa komercyjnego, z mocnym postanowieniem wydostania się z Ohio.
Po ukończeniu szkoły średniej w 1971 r. Jim Jarmusch przeniósł się do Chicago i rozpoczął naukę w Medill School of Journalism na Northwestern University. Jarmusch lubił zwłaszcza literaturę i historię sztuki, co pozwoliło mu w następnym roku przenieść się na Columbia University z zamiarem zostania poetą. W Columbia studiował literaturę angielską i amerykańską pod kierunkiem profesorów, w tym awangardowych poetów New York School – Kennetha Kocha i Davida Shapiro. W Columbii zaczął pisać krótkie „pół-narracyjne dzieła abstrakcyjne”, równolegle redagując licencjackie czasopismo literackie The Columbia Review.
Podczas ostatniego roku w Columbii Jarmusch przeniósł się do Paryża początkowo na letni semestr w ramach programu studenckiej wymiany, ale to przekształciło się w całe dziesięć miesięcy obcowania z urokami stolicy Francji. Tam pracował jako kurier w galerii sztuki i większość czasu spędzał w Cinémathèque Française.
Jim Jarmusch ukończył Columbia University z tytułem Bachelor of Arts w 1975 roku. Był bez pieniędzy, więc podjął tymczasową pracę sesyjnego muzyka w Nowym Jorku, składając podanie do podyplomowej szkoły filmowej Tisch School of the Arts na Uniwersytecie Nowojorskim (wówczas pod kierunkiem reżysera Hollywood László Benedka). Pomimo braku doświadczenia w kręceniu filmów, przesłanie przez niego zbioru fotografii i eseju o filmie zapewniło mu przyjęcie do programu studiów. W ten sposób studiował tam przez cztery lata, spotykając się z innymi studentami i przyszłymi współpracownikami takimi jak Sara Driver, Tom DiCillo, Howard Brookner i Spike Lee. Były późne lata siedemdziesiąte, i w Nowym Jorku Jarmusch i jemu współcześni byli częścią alternatywnej sceny kultury skupionej wokół klubu muzycznego CBGB.
Na ostatnim roku studiów na New York University Jarmusch pracował jako asystent reżysera filmu noir Nicholasa Raya, który w tym czasie wykładał na tamtym wydziale. W jednej ze swych anegdot Jarmusch opowiedział o doświadczeniu okazania swojemu mentorowi pierwszego scenariusza; musiał przerobić swój pierwszy scenariusz tak, aby był bogatszy w wydarzenia. Po powrocie Jarmuscha ze zmienionym scenariuszem, Nicholas Ray pozytywnie zareagował na twórczą niezależność młodego ucznia. Jarmusch okazał się w ten sposób jedyną osobą, którą Ray zaangażował do pracy – jako swojego osobistego asystenta – przy „Lightning Over Water”, czyli przy dokumencie nad którym współpracował z Wimem Wendersem. Ray zmarł w 1979 roku po długiej walce z rakiem. Kilka dni później, zachęcony przez nowojorskiego undergroundowego filmowca Amosa Poe, Jarmusch rozpoczął dalsze pracę nad niedokończonym filmem Ray’a. Tymczasem Uniwersytet negatywnie weryfikując wykorzystanie przez Jarmuscha jego funduszy, a także zgłaszając poważne obiekcje do samego ww. projektu, odmówił przyznania artyście stopnia naukowego.
Droga do sławy
Ostatni projekt uniwersytecki Jarmuscha został ukończony w 1980 roku i nosił nazwę „Nieustające wakacje” – był to jego pierwszy film fabularny. Dzieło miało swoją premierę na Międzynarodowym Festiwalu Filmowym w Mannheim-Heidelberg i zdobyło nagrodę im. Josefa von Sternberga. Film nie został pokazany w kinach i nie wzbudził takiego uznania krytyków, jak jego późniejsza twórczość. Tym niemniej ten ponury obraz jest jednym z najbardziej osobistych filmów reżysera i ustalił wiele cech, które wykazywał w swojej późniejszej twórczości, w tym opuszczone miejskie scenerie oraz przypadkowe spotkania nacechowane charakterystyczną wrażliwością.
Pierwszy duży film Jarmuscha pt. „Inaczej niż w raju”, został wyprodukowany przy budżecie około 125 000 dolarów i wydany w 1984 roku – spotykając się tym razem z dużym uznaniem krytyków. Ta śmiertelnie poważna komedia opowiadająca o dziwnej podróży trzech rozczarowanych młodych ludzi z Nowego Jorku przez Cleveland na Florydę przełamała wiele konwencji tradycyjnego hollywoodzkiego kina. Obraz został nagrodzony Camera d’Or na Festiwalu Filmowym w Cannes w 1984 roku, a także nagrodą National Society of Film Critics Award w 1985 r. dla najlepszego filmu i stał się w ten sposób przełomowym dziełem we współczesnym filmie niezależnym.
W kierunku „Nocy na Ziemi”
W 1986 roku Jim Jarmusch napisał scenariusz i wyreżyserował „Poza prawem”, z udziałem muzyków Johna Luriego i Toma Waitsa oraz włoskiego aktora komediowego Roberto Benigni’ego w roli trzech skazańców, którzy uciekają z więzienia w Nowym Orleanie. Dzieło osadzone jest w stylistyce neo-noir, nakręcone podobnie jak poprzednie starania reżysera w czerni i bieli, było zarazem pierwszą współpracą Jarmuscha z holenderskim operatorem Robbym Müllerem, który był znany ze swojej pracy m.in. z niemieckim reżyserem, scenarzystą i producentem filmowym oraz fotografikiem – Wimem Wendersem.
W jego kolejnych dwóch filmach Jarmusch eksperymentował z równoległymi narracjami, jak choćby w „Mystery Train” (1989), opowiadając trzy kolejne historie, których akcja toczy się tej samej nocy w małym hotelu Memphis i wokół niego. Tymczasem dzieło wiekopomne zdaniem krytyki, znacznie większe od pozostałych pod względem stylistyki i wymowy, czyli „Noc na Ziemi” (1991), opowiada historię pięciu taksówkarzy i ich pasażerów w pięciu różnych miastach świata, zaczynając o zachodzie słońca w Los Angeles i kończąc o wschodzie słońca w Helsinkach. Reżyser napisał swoją „Noc na Ziemi” w około tydzień, z frustracji związanej z załamaniem się produkcji innego napisanego przez siebie filmu oraz chęci odwiedzenia i współpracy z przyjaciółmi, takimi jak Benigni.
W wyniku swojej intensywnej pracy Jim Jarmusch stał się wpływowym reprezentantem nurtu amerykańskiego filmu drogi. Te wczesne filmy Jarmuscha nie były bynajmniej przeznaczone dla kinomanów głównego nurtu, ale zostały przyjęte przez publiczność znakomicie, zyskując niewielką, ale oddaną amerykańską grupę fanów i kultowy status w Europie i Japonii. „Noc na Ziemi” miała swoją premierę na Festiwalu Filmowym w Nowym Jorku, podczas gdy „Mystery Train” brał udział w konkursie na Festiwalu Filmowym w Cannes w 1989 roku. Charakterystyczna estetyka i autorski status Jarmuscha wywołały jednak krytyczną reakcję pod koniec tego wczesnego okresu; choć recenzenci chwalili urok i zręczność „Nocy na Ziemi”, reżyserowi coraz częściej zarzucano powtarzalność i niechęć do ryzyka.
Pojawienie się Jarmusha w filmie w 1989 roku jako handlarza używanych samochodów, a mianowicie w kultowej komedii „Leningrad Cowboys Go America” jeszcze bardziej wzmocniło jego zainteresowanie i udział w gatunku filmów drogi. W 1991 roku Jarmusch pojawił się jako on sam w pierwszym odcinku kultowego serialu telewizyjnego Johna Luriego „Fishing With John”.
Uznane dzieła filmowe
Późniejsze filmy Jarmuscha to „Truposz” (1995), w którym przedstawił własne spojrzenie na western; „Rok konia” (1997), dokumentalny koncert rockowy Neila Younga i Crazy Horse; oraz „Ghost Dog: Droga samuraja” (1999). Natomiast „Kawa i papierosy” (2003) to zbiór krótkich rozmów między różnymi znanymi aktorami i muzykami, którzy pili kawę i palili. Jarmusch zdobył Grand Prix na festiwalu filmowym w Cannes w 2005 roku za film „Broken Flowers” (2005), dramat o mężczyźnie, który odwiedza byłe dziewczyny po otrzymaniu anonimowego listu z informacją, że ma syna. „The Limits of Control” (2009) zawiera z kolei serię surrealistycznych relacji między zabójcą a jego różnymi kontaktami, a „Tylko kochankowie przeżyją” (2013) to klimatyczny thriller o wampirach.
Jarmusch opisał również punkową grupę Iggy and the Stooges w filmie dokumentalnym „Gimme Danger” (2016). W tym samym roku napisał także i wyreżyserował „Patersona”, który przedstawia tydzień z życia kierowcy autobusu. Ten kontemplacyjny dramat spotkał się z szerokim uznaniem. Następnie Jarmusch zaproponował swoje kpiące spojrzenie na gatunek filmów o zombie w „Truposze nie umierają” (2019).
Jim Jarmusch – muzyk
We wczesnych latach 80. Jim Jarmusch był częścią zmieniającego się składu muzyków w projekcie Dark Day Robina Crutchfielda, a później został klawiszowcem i jednym z dwóch wokalistów w The Del-Byzanteens, zespole No Wave, który wydał LP „Lies to Live By” w 1982 roku.
Jarmusch pojawia się także na albumie grupy Wu-Tang Clan, zatytułowanym „Wu-Tang Meets the Indie Culture” (2005), a ściślej – w dwóch numerach opisanych jako zarówno „dziwacznie pretensjonalne”. Oprócz tego Jarmusch i Michel Gondry stworzyli remiks do limitowanej edycji utworu „Blue Orchid” zespołu The White Stripes w 2005 roku.
Jarmusch wydał trzy albumy wspólnie z Jozefem van Wissem: „Concerning the Entrance into Eternity”, „The Mystery of Heaven” oraz „An Attempt to Draw Aside the Veil”.
Jarmusch jest członkiem zespołu rockowego SQÜRL wraz z partnerem filmowym Carterem Loganem i inżynierem dźwięku Shanem Stonebackiem. Wersja SQÜRL piosenki Wandy Jackson „Funnel of Love” z 1961 roku, z udziałem Madeline Follin z Cults na wokalu, otwiera film Jarmuscha z 2014 roku „Tylko kochankowie przeżyją”.
Życie osobiste
Jarmusch niezwykle rzadko mówi publicznie o swoim życiu osobistym. Dzieli swój czas między pobytem w Nowym Jorku i w górach Catskill. Przestał pić kawę w 1986 roku, choć nadal pali papierosy.
W wywiadzie z lutego 2014 roku Jarmusch stwierdził, że nie interesuje go życie wieczne, ponieważ, jak powiedział z właściwym sobie wyrazem: „jest coś takiego w cyklu życia, co jest bardzo istotne, a usunięcie tego byłoby ciężarem”.
Ciekawostki o Jimie Jarmuschu
- Posiada negatywy wszystkich swoich dzieł filmowych, oprócz „Roku konia”, czyli tego filmu, który zrobił dla znanego muzyka – Neila Younga.
- Od lat 80. jest głównym przedstawicielem kina niezależnego.
- Reżyser nie zezwala na dubbingowanie swoich dzieł filmowych, dlatego za granicą pokazywane są one głównie z napisami.
- Przemoc i ciemność filmów wyświetlanych w kinie, w którym zostawiała go matka, wywarły ogromne wrażenie na siedmioletnim Jarmuschu.
- W 2005 roku Jim Jarmusch zdobył Grand Prix na Festiwalu Filmowym w Cannes za swój film „Broken Flowers”.
- Interesuje się grzybami, od kiedy pewnego razu zjadł trujaka i omal nie umarł.
- Osiwiał gdy miał zaledwie 15 lat.
Cytaty Jima Jarmuscha
„Kiedy piszę, jestem sam. Jakbym uwodził historię. A kiedy kręci się film to jestem z innymi ludźmi. Jest wiele energii i przypomina to trochę seks. Montaż, w takim razie, jest jak bycie w ciąży. Czekasz, pracujesz, wyczekujesz jakie będzie dziecko… Może to nie jest dobra metafora.”
„Nic nie jest oryginalne. Kradnij ze wszystkiego, co wpływa na twoją inspirację lub napędza twoją wyobraźnię. Wchłaniaj stare filmy, nowe filmy, muzykę, książki, obrazy, fotografie, wiersze, sny, przypadkowe rozmowy, architekturę, mosty, znaki drogowe, drzewa, chmury, zbiorniki wodne, światło i cienie. Wybieraj tylko te rzeczy, z których masz kraść, które przemawiają bezpośrednio do twojej duszy. Jeśli tak zrobisz, twoje prace – i kradzieże – będą autentyczne. Autentyczność jest bezcenna; oryginalność nie istnieje. I nie zawracaj sobie głowy ukrywaniem swojego złodziejstwa – obnoś się z nim, jeśli masz na to ochotę. W każdym razie zawsze pamiętaj, co powiedział Jean-Luc Godard: „Nie chodzi o to, co skądś zabierasz – chodzi o to, gdzie zabierasz.”
Źródła
https://en.wikipedia.org/wiki/Jim_Jarmuschhttps://histmag.org/Jim-Jarmusch-763/
https://www.britannica.com/biography/Jim-Jarmusch
https://www.filmweb.pl/person/Jim+Jarmusch-341
https://pl.wikiquote.org/wiki/Jim_Jarmusch
Źródło: wikimedia.org | Autor: Michael Schilling | Licencja: CC BY-SA 3.0
Ciekawe artykuły
