Zygmunt Bauman

Zygmunt Bauman (1925-2017) był jednym z najbardziej cenionych krytyków społecznych w Europie. Jego nazwisko jest często wymieniane jako nazwisko głównego twórcy koncepcji „ponowoczesności” i „płynnej nowoczesności”. Był także krytykiem globalizacji i społeczeństwa konsumpcyjnego.

Zygmunt Bauman – życiorys

Zygmunt Bauman urodził się 19 listopada 1925 roku w Poznaniu. Kiedy wybuchła wojna, uciekł z rodzicami do ZSRR. Wstąpił do Związku Młodzieży Komunistycznej i rozpoczął studia na Uniwersytecie w Gorkach. Mając 19 lat zdał maturę, wstąpił następnie do 1 Armii Wojska Polskiego zostając członkiem partii komunistycznej. Brał udział w bitwie o Kołobrzeg i bitwie o Berlin. W 1945 roku został włączony do Korpusu Bezpieczeństwa Wewnętrznego.

Trzy lata w komunistycznym kontrwywiadzie

Zapytany w rozmowie z dziennikiem The Guardian, czy jego działalność kontrwywiadowcza oznaczała informowanie o osobach walczących z komunizmem, Zygmunt Bauman odpowiedział:

– …Nie pamiętam, abym robił coś takiego. Nie miałem nic do roboty – siedziałem w swoim biurze i pisałem – to nie była dziedzina, w której można było zebrać ciekawe informacje.

Zapytany natomiast, czy w ogóle robił coś, co mogłoby mieć niekorzystne konsekwencje dla innych, odpowiedział:

– Nie mogę odpowiedzieć na to pytanie. Nie sądzę, żeby istniało z mojej strony coś szczególnie niekorzystnego. Jednocześnie byłem częścią szerszej sceny i oczywiście wszystko, co robiłem, miało swoje konsekwencje.

Na pytanie, czy uważa, że te trzy lata w kontrwywiadzie komunistycznym były błędem, Zygmunt Bauman odpowiedział:

– Są częścią mojej biografii. Ponoszę za to pełną odpowiedzialność. Wtedy wydawało mi się to słuszne… Niektóre wybory w biografii jak i każdego z nas mogą być traktowane jako złe wybory. Kiedy miałem 19 lat, nie wiedziałem tyle, ile wiem teraz, kiedy mam 82 lata.

Działalność naukowa w Polsce

W 1953 r. Zygmunt Bauman został zwolniony z wszelkich prac wojskowych. Studiował filozofię na Uniwersytecie Warszawskim. Został asystentem jednego z najlepszych polskich socjologów marksizmu – Juliana Hochfelda. Po przełomie 1956 roku Bauman stał się jednym z pionierów nauk społecznych w Polsce. W 1960 roku został profesorem nadzwyczajnym.

Należy zaznaczyć, iż Zygmunt Bauman należał do pokolenia, które stanęło przed zadaniem powojennej odbudowy wspaniałych tradycji polskiej nauki. W 1959 roku opublikował swój „Socjalizm brytyjski”, który napisał kilka lat wcześniej. Intelektualnej integralności Baumana od początku towarzyszą wielkie talenty eseistyczne i popularyzatorskie, które zaowocowały takimi pracami jak „Socjologia codzienności” i „Idee, Ideały i Ideologie”. W tych wczesnych pracach można już dostrzec zalążki jego oryginalnych koncepcji filozoficznych.

Poddany gomułkowskim represjom

W marcu 1968 Zygmunt Bauman był profesorem socjologii na Uniwersytecie Warszawskim i kierownikiem Zakładu Socjologii Ogólnej. W związku z polityką partii tamtego okresu, został nagle pozbawiony stanowiska i wyrzucony z uczelni z powodów politycznych, jakie legły u podstaw teorii dotyczącej antypolskiego spisku kół pochodzenia żydowskiego. Zygmunt Bauman, choć wyjechał wówczas z Polski, to jednak został zapamiętany w kraju jako autor wielu książek i podręczników socjologii. Zygmunt Bauman był po prawdzie wybitnym pedagogiem młodszych socjologów i pierwszym redaktorem naczelnym „Studiów Socjologicznych”.

Emigracja

Na emigracji nadal rozwijał swoje idee i oryginalne koncepcje naukowe. Uczony wykładał m.in. na uniwersytetach w Tel Awiwie i Hajfie – w latach 1969-1971. Następnie wyjechał do Anglii i przyjął stałą posadę na Uniwersytecie w Leeds. Był również profesorem rezydującym w Berkeley, Yale, Canberze, St. John’s i Kopenhadze.

Pisał i publikował w języku angielskim. Jego książki ukazały się w wielu krajach. Zygmunt Bauman otrzymał Europejską Nagrodę Amalfi w dziedzinie socjologii i nauk społecznych za swoje dzieło zatytułowane „Nowoczesność i Holokaust”.

Bauman wydaje się intelektualnie najbliższy neopragmatyzmowi, którego przykładem jest Richard Rorty. Dla Zygmunta Baumana pluralizm interpretacyjny Rorty’ego jest szczególnie wdzięczny. Jest to szczególnie ważne w odniesieniu do kwestii estetycznych i moralnych, które są dla Baumana bardzo istotne, zwłaszcza w jego niezwykle oryginalnym potraktowaniu zjawiska holokaustu. Jak stwierdza w napisanej pozycji „Nowoczesność i Holokaust”, zagłada, czyli Shoah – „wyłoniła się w wyniku niezwykłej kumulacji czynników, z których każdy był sam w sobie zupełnie zwyczajny i normalny, a odpowiedzialność za tę kumulację należy przypisać nowoczesnemu państwu”.

Płynna nowoczesność

Płynna nowoczesność (ang. liquid modernity) jest pojęciem stworzonym przez Zygmunta Baumana, mającym służyć jako kategoria główna służąca do opisywania współczesności.

Płynna nowoczesność charakteryzuje się tak zwaną prywatyzacją ambiwalencji, w tym poczuciem niepewności jednostki wobec m.in. przygodności bytów, także fragmentarycznością oraz epizodycznością. Jest niejako kontynuacją, ale i przeciwieństwem stałej w swym charakterze nowoczesności.

Kultura i sztuka w ramach owej płynnej nowoczesnosci jest stale poddawana dekonstrukcji zawartych w niej znaczeń. Jej sens, można rzec – zawiera się wraz z jej zmiennej krytyce oraz interpretacji i wraz z nimi umiera. Wszystko zależy więc od ujęcia i kontekstu, który pojedynczemu zjawisku ma nadawać sens.

Motywy dzieł ostatnich a płynna nowoczesność

W latach dziewięćdziesiątych Zygmunt Bauman zaczął zastanawiać się głównie nad późną nowoczesnością, konsumpcjonizmem i technologią. Najbardziej znana jest jego wspomniana wyżej koncepcja płynnej nowoczesności. Charakterystyczny u Baumana jest wątek dotyczący niepewności jednostki, epizodyczności i fragmentaryzacji w zglobalizowanym, kapitalistycznym świecie, który zmienia się pod wpływem technologii. To nie odwrotność nowoczesności, ale jej chaotyczna kontynuacja. Pojęcie to zostało wprowadzone przez Baumana w książce „Płynna Nowoczesność” (2000). Pojęcie płynności zostało rozwinięte w następujących, zwłaszcza anglojęzycznych pracach Zygmunta Baumana, poświęconych różnym aspektom współczesności: „Liquid Love: On the Frailty of Human Bonds” (2003), „Liquid Life” (2005), „Liquid Fear” (2006), „Liquid Times: Living in an Age of Uncertainty” (2006) i „Liquid Evil” (z Leonidasem Donskisem, 2016). Ostatnio pisał też o kryzysie demokracji, walce z terroryzmem i kryzysie migracyjnym (m.in. w „Strangers at our Door”, 2016).

Profesor Zygmunt Bauman zmarł w Leeds, 9 stycznia 2017 r.

Ciekawostki o Zygmuncie Baumanie

• Stosunek opinii publicznej do Zygmunta Baumana przeżywał swoistą dychotomię. Lewica, nie tylko w Polsce, bo i na świecie, uważała Zygmunta Baumana za swojego bohatera i wybitnego myśliciela. Tymczasem prawica, zwłaszcza w Polsce, do końca życia Baumana nadawała mu etykietę zdrajcy współpracującego nie tylko w obcym, radzieckim wywiadem, ale i twórcy pojęcia „płynnej nowoczesności”, w ramach czego uczony dopuszczał – zdaniem prawicy – dość relatywną interpretację zjawisk społecznych.
• Praca Zygmunta Baumana kształtowała umysłowość wielu jemu współczesnych. Wśród odbiorców działalności naukowej Zygmunta Baumana wyróżnić można nie tylko umysłowość wielu popularnych działaczy politycznych Zachodu, ponieważ również odnajdujemy jego czytelników w Polsce, a wśród nich był m.in. gen. Wojciech Jaruzelski.
• Zygmunt Bauman należał do nielicznych polskich uczonych znanych w świecie i chętnie czytanych przez osoby nawet spoza ścisłych kręgów szeroko-pojętej socjologii. Na uwagę zasługuje chociażby film w serwisie YouTube: https://www.youtube.com/watch?v=OSBImqO9p8w, w którym autor teorii ponowoczesności dzieli się spostrzeżeniami na temat zjawiska ludzkiej śmierci.

Cytaty Zygmunta Baumana

„Głównym i podstawowym powodem, dla którego państwo zajmuje się dzisiaj ubogimi, jest już jednak nie chęć utrzymania ich w dobrej formie fizycznej i psychicznej, ale nadzorowanie. Należy pilnować, aby nie wyrządzali szkód i nie sprawiali kłopotów: trzeba ich kontrolować, obserwować, monitorować i dyscyplinować. Instytucje zajmujące się ludźmi biednymi i niezaradnymi życiowo nie są kontynuacją instytucji państwa opiekuńczego. Mimo mylących nazw, służą raczej wykluczeniu niż przyłączeniu, są narzędziem izolowania, a nie integrowania ubogich.”

„Dziś dla odmiany jest oczywiste, że doświadczenie nowoczesnego człowieka nie jest bynajmniej takie, jakim je malowali nowocześni filozofowie (i socjologowie, rzecz jasna): nie jest ono próżnią czekająca na wypełnienie treścią, nie jest bezkształtną plazmą czekającą na uformowanie przez specjalistów wyposażonych w ekskluzywne narzędzia hermeneutyczne. Doświadczenie jest, przeciwnie, od pierwszej chwili znaczące, zinterpretowane i rozumiane przez tych, którzy je przeżywają – ów stan znaczenia, zinterpretowania i zrozumienia jest ich sposobem bycia.”

Źródła

https://pl.wikipedia.org/wiki/Zygmunt_Bauman
https://culture.pl/en/artist/zygmunt-bauman
„Ponowoczesność jako źródło cierpień”. Zygmunt Bauman, 2011
https://wielkahistoria.pl/co-zygmunt-bauman-robil-w-korpusie-bezpieczenstwa-wewnetrznego/