Tomasz Mann (1875-1955) był niemieckim prozaikiem i eseistą, laureatem literackiej Nagrody Nobla z roku 1929.


Tomasz Mann uznawany jest za najwybitniejszego pisarza niemieckiego XX wieku, jednego z twórców najlepszych w dziejach literatury niemieckojęzycznej, wymienianym zaraz obok takich jak Goethe.

Tomasz Mann – życiorys

Wczesne przedsięwzięcia literackie

Ojciec Manna zmarł w 1891 roku, a Mann przeniósł się do Monachium, centrum sztuki i literatury, gdzie mieszkał do 1933 roku. Po godzinach pobieżnej pracy w biurze ubezpieczeniowym i redakcji tygodnika satyrycznego „Simplicissimus” Tomasz Mann poświęcał się pisaniu: tak jak jego starszy brat Heinrich. Jego wczesne opowieści, zebrane jako „Mały pan Friedemann” (1898), odzwierciedlają estetyzm lat 90. XIX wieku, ale nabierają głębi pod wpływem filozofów Schopenhauera i Nietzschego oraz kompozytora Wagnera, których Mann zawsze uznawał za twórców niezwykle głębokich. Większość pierwszych opowieści Manna koncentruje się na problemie twórczego artysty, który w swoim oddaniu formie kwestionuje bezsens istnienia, antytezę, którą Mann rozszerzył na tę pomiędzy duchem (Geist) a życiem (Leben). Ale choć Mann okazywał współczucie dla opisywanych przez siebie artystycznych odmieńców, zdawał sobie również sprawę, że świat wyobraźni to świat fantazji, a bliskość artysty do szarlatana stawała się wówczas jego tematem. Jednocześnie w twórczości Manna pojawiła się pewna nostalgia za zwyczajnym, bezproblemowym życiem.

Ta ambiwalencja znalazła pełny wyraz w jego pierwszej powieści „Buddenbrookowie” (1901), która początkowo miała być nowelą, w której doświadczenie transcendentalnych realiów muzyki Wagnera miało wygłosić wolę życia w synu burżuazyjnej rodziny. Na tym to właśnie początku powieść „Buddenbrookowie”, później główna pozycja Manna w drodze do literackiej Nagrody Nobla, buduje historię rodziny i jej domu na przestrzeni czterech pokoleń, pokazując, jak artystyczna passa nie tylko nie pozwala późniejszym członkom rodziny na praktyczne życie biznesowe, ale także podważa ich witalność. Ale, prawie wbrew swojej woli, Mann napisał w Buddenbrookach swoistą delikatną elegię dawnych burżuazyjnych cnót.

W 1905 roku Tomasz Mann poślubił Katję Pringsheim. W małżeństwie było sześcioro dzieci, które było poprzez to również szczęśliwe. Być może to właśnie szczęście doprowadziło Manna w książce „Królewska Wysokość” (1909) do zapewnienia bajkowego pojednania „formy” i „życia”, zdegenerowanej władzy feudalnej i wigoru współczesnego amerykańskiego kapitalizmu. Jednak w 1912 roku pisarz powrócił do tragicznego dylematu artysty ponurym arcydziełem „Śmierć w Wenecji”. W tej opowieści główny bohater, wybitny pisarz, którego nerwową i „dekadencką” wrażliwość kontroluje dyscyplina stylu i kompozycji, szuka wytchnienia od swego przeciążenia w Wenecji, gdzie w miarę jak choroba wkrada się ulicami miasta, bohater ulega zauroczeniu i pragnieniu śmierci. Symbole erosu i śmierci splatają tu subtelny wzór w zmysłowym bogactwie tej opowieści, która zamyka tamtą epokę w twórczości Manna.

I wojna światowa i kryzys polityczny

Wybuch I wojny światowej wywołał żarliwy patriotyzm Manna i obudził świadomość zaangażowania społecznego artysty. Jego brat Heinrich był jednym z niewielu niemieckich pisarzy, którzy kwestionowali niemieckie cele wojenne, a jego krytyka niemieckiego autorytaryzmu skłoniła Tomasza do zaciekłego ataku na kosmopolitycznych literatów. W 1918 roku opublikował obszerny traktat polityczny „Rozważania człowieka apolitycznego”, w którym cała jego pomysłowość została wezwana do usprawiedliwienia autorytarnego państwa obróconego przeciw demokracji, twórczego irracjonalizmu jako sprzeciwu „płaskiemu” racjonalizmowi i wewnętrznej kultury w charakterze synonimu moralistycznej cywilizacji. Praca ta wpisuje się w tradycję „rewolucyjnego konserwatyzmu”, która prowadzi od XIX-wiecznych niemieckich myślicieli nacjonalistycznych i antydemokratycznych – Paula Antona de Lagarde i Houstona Stewarta Chamberlaina, czyli apostołów wyższości rasy „germańskiej”,do narodowego socjalizmu. Mann później miał odrzucić te idee, które z początku wydawały się twórcy prostą nadzieją i remedium na nihilizm wojenny.

Wraz z utworzeniem Republiki Niemieckiej (Weimarskiej) w 1919 r. Mann powoli zrewidował swoje poglądy; eseje „Gethe i Tołstoj” oraz „Von deutscher Republik” („Republika Niemiecka”) pokazują jego nieco wahające się poparcie dla zasad demokratycznych. Jego nowe stanowisko zostało wyjaśnione natomiast w słynnej powieści „Czarodziejska góra” (1924). Jej temat wyrasta z wcześniejszego motywu: młody inżynier Hans Castorp, odwiedzając kuzyna w sanatorium w Davos, porzuca praktyczne życie, aby poddać się bogatym pokusom choroby, wewnętrzności i śmierci. Ale sanatorium staje się duchowym odzwierciedleniem możliwości i niebezpieczeństw aktualnego autorowi świata. W końcu, nieco sceptycznie, ale humanitarnie, Castorp decyduje się na życie i służbę dla swojego ludu: decyzję Mann nazywa „pożegnaniem wielu niebezpiecznych sympatii, zaklęć i pokus, do których skłonna była europejska dusza”. W tym wielkim dziele Mann z niezwykłą wnikliwością formułuje brzemienne w skutki wybory, przed którymi stoi ówczesna Europa.

II wojna światowa i wygnanie

Od wyżej wspomnianego czasu wysiłek wyobraźni Manna skierowany był ku powieści, której świetność zdaje się przerywać urocza osobista powieść „Maria i czarodziej” (1930), nowela symbolizująca w osobie obskurnego iluzjonisty charakter faszyzmu. Wówcas to eseje literackie i kulturowe Manna zaczęły odgrywać coraz większą rolę w wyjaśnianiu i komunikowaniu jego świadomości kruchego człowieczeństwa, tolerancji i rozumu – w obliczu kryzysu politycznego. Zajmują się tym jego eseje o Freudzie (1929) i Wagnerze (1933), podobnie jak te o Goethe’m (1932), który coraz bardziej stawał się dla Manna wzorową postacią pod względem mądrości i równowagi. Natomiast poszczególne eseje na temat Nietzschego dokumentują w sposób szczególny walkę Manna z niegdyś bliskimi mu postawami. W 1930 r. wygłosił w Berlinie odważne przemówienie „Ein Appell an die Vernunft” („Apel do rozumu”), apelując o utworzenie wspólnego frontu kulturalnej burżuazji i socjalistycznej klasy robotniczej przeciwko nieludzkiemu fanatyzmowi narodowego socjalizmu. W esejach i podczas wyjazdów z wykładami do Niemiec, Paryża, Wiednia, Warszawy, Amsterdamu i innych miejsc w latach trzydziestych XX wieku Tomasz Mann, wytrwale atakując politykę nazistów, często wyrażał sympatię dla socjalistycznych i komunistycznych zasad w bardzo ogólnym sensie, jakoby były one gwarancją humanizmu i wolności.

Kiedy Hitler został kanclerzem na początku 1933 r., Mann i jego żona przebywający na wakacjach w Szwajcarii zostali ostrzeżeni przez syna i córkę przebywających w Monachium, aby nie wracali. Przez kilka lat jego dom znajdował się w Szwajcarii, niedaleko Zurychu, ale dużo podróżował, odwiedzając Stany Zjednoczone z wykładami i ostatecznie w 1938 roku osiadł tam, najpierw w Princeton, a od 1941 do 1952 w południowej Kalifornii. W 1936 r. został tymczasem pozbawiony obywatelstwa niemieckiego; w tym samym roku Uniwersytet w Bonn odebrał tytuł doktora honoris causa, który nadał mu w 1919 r. (przywrócono go do owego tytułu w 1949 r.). Od 1936 do 1944 roku Mann był obywatelem Czechosłowacji. W 1944 r. został także obywatelem USA.

Po wojnie Mann otrzymał wiele publicznych odznaczeń niemickich, ale odmówił powrotu do Niemiec. W 1952 roku ponownie osiadł w pobliżu Zurychu. Jego ostatnie główne eseje – o Goethe’m (1949), Czechowie (1954) i Schillerze (1955) – są imponującymi odwołaniami do moralnej i społecznej odpowiedzialności pisarzy.

Doktor Faustus

W rozpoczętym pisarsko roku 1943, czyli w najciemniejszym okresie wojny, pojawiać się zaczęło dzieło bardzo wybitne Tomasza Manna, bo jego „Doktor Faustus”. To najbardziej polityczne dzieło z wszystkich jego powieści. Jest to historia życia niemieckiego kompozytora Adriana Leverkühna, urodzonego w 1885 roku, który umiera w 1940 roku po 10 latach psychicznej alienacji. Bohater samotny, wyobcowany, w swojej muzyce „opowiada” doświadczenie swoich czasów, a historia kompozycji Leverkühna jest historią kultury niemieckiej dwóch dekad przed 1930 r., a ściślej upadku tradycyjnego humanizmu i zwycięstwa mieszanki wyrafinowanego nihilizmu i barbarzyńskiego prymitywizmu, które podważają istotę sensu. Mann z właściwą sobie wyobraźnią zinterpretował nowe formy muzyczne i tematy kompozycji Leverkühna aż do ostatniego utworu, miejsca, w którym pojawia się lamentacja doktora Fausta w XVI-wiecznej wersji legendy Fausta, który kiedyś, z nadzieją, zawarł pakt z diabłem. Promyk nadziei w tym ponurym dziele został powiązany z zagładą Niemiec podczas wojny. Ostatecznie „Doktor Faustus” ukazał się w roku 1947. Dla Manna, twórcy niezłomnego, miała tymczasem przyjść jeszcze kolej na dzieło „Wybraniec” (1951), oraz „Wyznania hochsztaplera Feliksa Krulla”, lecz to Doktor Faustus zaznaczył się w historii literatury zapewne najistotniej. 

Tomasz Mann zmarł w 1955 roku w szwajcarskim Zurychu, po wojnie tylko dwukrotnie odwiedzając swoją niemiecką ojczyznę.

Ciekawostki o Tomaszu Mann’ie

  • Zaproszony przez polski PEN Club Mann odwiedził Polskę w 1927 roku. Po dwóch latach kupił posiadłość w Nidzie na polskiej Mierzei Kurońskiej, gdzie pisarz ochoczo spędzał wakacje.
  • Jednym z pierwszych polskich pisarzy, którzy zafascynowali się płodną twórczością Manna był Bruno Schulz.
  • Dziś można powiedzieć ze sporą dozą pewności, iż Tomasz Mann zdradzał sympatie homo i bi seksualne, które konfrontował ze sferą wolności człowieka.
  • Inspiracja „Czarodziejską górą” jest widoczna w „Szpitalu przemienienia” Stanisława Lema.
  • W opinii Szwedzkiej Akademii, która wręczyła Mannowi literacką Nagrodę Noblana, na laury te zasługiwała przede wszystkim pierwsza powieść Tomasza Manna – „Buddenbrookowie”. To też umieszczono w treści uzasadnienia.

Źródła

https://pl.wikipedia.org/wiki/Thomas_Mann
https://en.wikipedia.org/wiki/Thomas_Mann
https://www.britannica.com/biography/Thomas-Mann/Later-novels
https://kultura.dziennik.pl/ksiazki/artykuly/213354,genialne-plotkarskie-dzielo-tomasza-manna.html

Jak oceniasz ten artykuł?

Kliknij na gwiazdki i oceń. Twoja opinia jest dla nas ważna.

Średnia głosów to 0 / 5. Oddanych głosów: 0

Brak oddanych głosów. Bądź pierwszym, który oceni artykuł!

Przykro nam, że tak oceniłeś ten artykuł.

Pomóż nam usprawnić ten artykuł. Doceniamy konstruktywną krytykę.

W jaki sposób możemy poprawić ten artykuł?

Ciekawe artykuły