Stanisław Wyspiański

Stanisław Wyspiański (1869 – 1907) był artystą tworzącym w w dobie Młodej Polski, w tym malarzem, wybitnym teoretykiem teatru, dramaturgiem i poetą, czy nawet projektantem dekoracji scenicznych. Wykładał na Akademii Sztuk Pięknych jako profesor. Zasłynął także ze swych projektów wnętrz oraz mebli.

Krótki życiorys Stanisława Wyspiańskiego

Stanisław Wyspiański przyszedł na świat w Krakowie 15 stycznia 1869 r.. Był polskim poetą, dramaturgiem, malarzem, witrażystą, architektem i ilustratorem książek. Tworzył w epoce tak zwanej Młodej Polski. Był synem rzeźbiarza. Studiował na wydziale filozoficznym Uniwersytetu Jagiellońskiego oraz w Szkole Sztuk Pięknych. Młody Wyspiański wzrastał arystycznie pod bacznym okiem Jana Matejki. To właśnie wtedy Wyspiański stworzył witraż jaki można podziwiać w katedrze lwowskiej. Ponadto Wyspiański kochał podróże i wtedy nabywał nowego oglądu spraw.

Uczęszczał jednocześnie do paryskiej Académie Colarossi i École des Beaux Arts. Tam też rozpoczął swą przygode z dramatem. Moment zwrotny w karierze pisarskiej Stanisława Wyspiańskiego miał miejsce wraz z wystawieniem jego „Wesela” w roku 1901. Sukces „Wesela” rozochocił go by mógł artystycznie dopracować inscenizacje mickiewiczowskich „Dziadów”. Później powstały dzieła takie jak „Wyzwolenie”, „Noc listopadowa”, „Akropolis”. Będąc już dramatopisarzem zdobył tytuł profesora na krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych. Był jednym z współzałożycieli Towarzystwa Artystów Polskich „Sztuka”. Zmarł 28 listopada 1907 r. w Krakowie. Powodem przedwczesnej śmierci była kiła, choroba wówczas śmiertelna.

Biografia rozszerzona Stanisława Wyspiańskiego

Biografia określona sztuką

Na szczególną uwagę zasługuje fakt, iż był uczniem samego Jana Matejki. Razem pracowali przy słynnych polichromiach krakowskiego kościoła Mariackiego. Studiował filozofię na Uniwersytecie Jagiellońskim. Podróżował m.in. do Włoch, Francji i Niemiec. Podjął wówczas wyzwanie pracy nad witrażami krakowskiego kościoła franciszkanów. Zasilił też prace redakcyjne czasopisma krakowskiego „Życie”. Debiutował w roku 1898 wystawiając jako dramaturg sztukę pt. „Warszawianka”. Od tamtego czasu datuje się już regularny wkład Wyspiańskiego w tematykę społeczną i patriotyczną, biblijną i mitologiczną. Na przykład wśród utworów, które znalazły się na deskach pod jego okiem dramaturgicznym, były: „Wyzwolenie”, Noc listopadowa” oraz „Lelewel”. Walczył w tym czasie o posadę dyrektora teatru miejskiego, lecz plany pokrzyżowała choroba. Umarł w roku 1907, mając zaledwie 38 lat. Jako postać wybitną złożono go w krakowskim kościele na Skałce, gdzie spoczywa wśród osób tak zasłużonych jak on.

„Wesele”

W biografii Wyspiańskiego zaznacza się szczególnie data roku 1901, kiedy to w Bronowicach odbyło się wesele znajomych artysty, Lucjana Rydla oraz Jadwigi Mikołajczykówny, pochodzącej ze stanu niższego względem szlachectwa męża. Dzięki obecności na tym weselu, Wyspiański mógł poczynić szereg drogocennych obserwacji, które wkrótce zaowocowały utworem pt. „Wesele”. Jest to pozycja niezwykła i wiekopomna z uwagi na obecnego w dziele ducha cyganerii krakowskiej tamtego czasu, który niejako zderza się z mentalnością i światem zwykłych chłopów. Wyspiański podejmuje bardzo udaną próbę krytyki teraźniejszości w zestawieniu z przeszłością, gdzie ma miejsce nie mniej istotny symbolizm. Dzieło jest pozycją na wskroś patriotyczną, mówiącą o walce narodowowyzwoleńczej i szansach stojących przed narodem tamtego czasu. Diagnoza jest niestety pesymistyczna, bowiem autor szacuje realne siły każdej z przedstawionych warstw społecznych, z której żadna na dobra sprawę nie jest w stanie poprowadzić do odrodzenia kraju. Bierność, złudzenia i chory lojalizm w służbie obcych wpływów są przedstawione jako główne źródła niedoli polskości jako takiej. Kwintesencją tej krytyki zostało naświetlenie wewnętrznych sporów, które nie pozwalają na akty do celów wyższych. Symboliczny i kulminacyjny jest taniec chocholi, odbicie stagnacji, marazmu i zastoju, w jakich to znajdował się ówczesny naród polski.

Dramatopisarz

Wyspiański był z pewnością wybitnym dramatopisarzem, ale i sprawnym reformatorem przedstawień, w których ukazywał całość przedstawienia z niezwykłą dbałością o szczegóły, opisywane jako tak zwane didaskalia. Można pokusić się o wniosek, że kontakt ze Stanisławem Przybyszewskim utrwalił w nim przekonanie, że teatr jest najwyższą ze sztuk. Wyspiański potrafił opisać warunki, w których wydarzała się akcja tak, że jest tam wyłożona już gotowa niemal cała scenografia. Tak jest zarówno w „Wyzwoleniu”, jak i „Weselu”.

Artysta wszechstronny

Wyspiański był oprócz tego wybitnym impresjonistą, co widać choćby w namalowanych portretach, czy też wspomnianych pracach nad witrażami i freskami. Malował wspaniałe pejzaże, plenery zarówno miejskie, jak również naturę, oddając nastrój miejsc w sposób bezbłędny. Szedł w swej sztuce niezwykle daleko, starając się odzwierciedlać całość impresji, łącznie z projektowaniem ubrań dla aktorów odgrywających role jego sztuk.

Ciekawostki o Stanisławie Wyspiańskim

• „Wesele” zostało wybrane, jako lektura Narodowego Czytania 2017.
• Na zajęcia z rysunku na uczelni plastycznej Wyspiański uczęszczał jeszcze w czasie gimnazjum.
• W przeciwieństwie do akademii zagranicznych, we współczesnej Wyspiańskiemu krakowskiej szkole malarstwa nie było mowy o malowaniu aktów.
• Artysta w czasie zagranicznej wyprawy osiadł w Paryżu na trzy lata utrzymując się ze stypendium krakowskiej Szkoły Sztuk Pięknych.
• „Kobiety są razem z nami, na nieszczęście wszystkie nie zanadto ładne” – zanotował Wyspiański swoje wrażenia ze studiów zagranicznych.
• Największe wrażenie zrobiła na Wyspiańskim twórczość norweskiego dramaturga Henryka Ibsena, traktująca zagadnienia winy, kary, zależności jednego człowieka od drugiego, a także ograniczeń jakie społeczeństwo stawia przed jednostką.
• Za granicą Wyspiański odczuwał charakterystyczny stan, który kilkadziesiąt lat później pisarz
• Tadeusz Konwicki nazwie kompleksem Polski. Wyspiański dostrzegając wyraźnie ten problem pisał na obczyźnie: „Tak ładnie, miluchno z mego pokoiku wysokiego na ten świat niby daleki, a przecież tak zamknięty (…) smutno gdy się myśli o nas – my nigdy nie jesteśmy tak swobodni”.
• Wyspiański miał przyjaciela, który wyraźnie zazdrościł mu powodzenia wśród kobiet.

Cytaty Stanisława Wyspiańskiego

„Sztuka i wolna myśl, niezlękłe bogi.”

„Miałeś, chamie, złoty róg,
miałeś, chamie, czapkę z piór:
czapki wicher niesie,
róg huka po lesie,
ostał ci się ino sznur,
ostał ci się ino sznur.”

„Niech na całym świecie wojna,
byle polska wieś zaciszna,
byle polska wieś spokojna.”

Źródła

• „300 postaci które zmieniły historię Polski i świata”. Videograf II, Chorzów 2008
• https://pl.wikipedia.org/wiki/Stanis%C5%82aw_Wyspia%C5%84ski
• https://biografia24.pl/stanislaw-wyspianski/