Sokrates

Sokrates (ur. 469 p.n.e. – zm. 399 p.n.e.) był wybitnym greckim filozofem, uważanym za genialnego filozofa starożytności, na miarę, w opinii niektórych, przewyższającą jego ucznia Platona czy też Arystotelesa.

Sokrates

Przeczytaj artykuł:

Krótki życiorys Sokratesa

Sokrates przyszedł na świat w Atenach w 469 r. p.n.e. Był greckim filozofem. Ojciec Sokratesa trudnił się kamieniarstwem, matka natomiast była akuszerką. Okrył się sławą w związku z faktem, że wdawał się w rozprawy z ludźmi przypadkowymi, najczęściej przechodniami. Wykrywał na przykład sprzeczności w słowach wypowiedzianych przez jego rozmówców lub zręcznie naprowadzał współrozmówców na tok rozumowania jaki chciał podjąć. Sokrates był autorem słynnej maksymy: „Wiem, że nic nie wiem”. Wierzył tymczasem w cnotę i dobro, a dobro utożsamiał w prostej linii ze stanem wiedzy. Filozof zgromadził wokół siebie zastępy zwolenników, z których wielu zostało jego uczniami, m.in. słynny później Platon, czy też Alcybiades, Krycjasz i Ksenofont. Równie wielkie były jednak również rzesze jego wrogów. Wysunięto wobec niego oficjalne oskarżenia w momencie gdy miał już 70 lat. Uznano, że jest winny tak zwanej bezbożności oraz wpływu demoralizującego młodzież. Skazano go w efekcie na śmierć. Sokrates zmarł wskutek otrucia (prawdopodobnie cykutą) w 399 r. p.n.e. w Atenach.

Rozszerzona biografia Sokratesa

Wczesne lata Sokratesa

Wiadomo, że Sokrates przyszedł na świat około 470 roku p.n.e. w Atenach, w Grecji. Źródła mówią zwłaszcza o jego wczesnych latach bardzo niewiele. Życie Sokratesa jest w ogóle opisywane tylko przez kilka źródeł, mianowicie przez dialogi Platona i Ksenofonta oraz sztuki Arystofanesa. Ponieważ  pisma te miały inne cele niż opisywanie sokratejskiego życia, prawdopodobnie żaden z autorów nie przedstawia całkowitej i obiektywnej biografii Sokratesa. Jednak łącznie zapiski te stanowią wyjątkowy i żywy obraz filozofii i osobowości Sokratesa.

Sokrates był synem Sofroniskosa, ateńskiego kamieniarza i rzeźbiarza, i Fajnarete, położnej. Ponieważ nie pochodził ze szlacheckiej rodziny, prawdopodobnie otrzymał podstawowe wykształcenie greckie i w młodym wieku nauczył się rzemiosła ojca. Uważa się, że Sokrates, zanim poświęcił swoje życie filozofii, pracował przez wiele lat jako murarz.

Współcześni różnią się pod względem opinii dotyczącej tego, jak Sokrates utrzymywał się jako filozof. Zarówno Ksenofont, jak i Arystofanes twierdzą, że Sokrates otrzymał zapłatę za nauczanie, podczas gdy Platon pisze, że Sokrates wyraźnie odmawiał przyjmowania zapłaty, podając swoje ubóstwo jako najlepszy na to dowód.

Wiadomo, że Sokrates poślubił Ksantypę, młodszą kobietę, która urodziła mu trzech synów: Lamproklesa, Sofroniskosa i Meneksenosa. Niewiele o niej wiadomo, poza tym, że Ksenofont określił małżonkę Sokratesa jako „niepożądaną”. Napisał on ponadto, że Ksantypa nie była zadowolona z drugiego zawodu Sokratesa i narzekała, że nie wspiera właściwie rodziny będąc filozofem. W dostępnych pismach jest też wzmiankowanie o tym, iż swoją działalnością Sokrates nie miał wiele wspólnego z wychowaniem swoich synów i wyrażał o wiele większe zainteresowanie intelektualnym rozwojem innych młodych chłopców w Atenach.

Życie w Atenach

Prawo ateńskie wymagało, aby wszyscy sprawni fizycznie mężczyźni służyli jako żołnierze-obywatele na wezwanie, powołując do służby w wieku od 18 do 60 lat. Według Platona Sokrates służył w opancerzonej piechocie – znanej jako hoplici – z tarczą, długą włócznią i maską na twarz.

Uczestniczył w trzech kampaniach wojskowych podczas wojny peloponeskiej w Delium oraz w Amfipolis, gdzie uratował życie Arcybiadesowi, popularnemu generałowi ateńskiemu (krewniakowi Peryklesa).

Sokrates był znany z hartu ducha w bitwie i nieustraszoności, czyli z cech, które manifestował przez całe życie. W swej „Uczcie Platona” przedstawia najlepsze szczegóły wyglądu fizycznego Sokratesa. Nie był ideałem ateńskiej męskości. Niski i krępy, z zadartym nosem i wyłupiastymi oczami.
Jednak Platon wskazał jednakowoż, że w oczach swoich studentów Sokrates posiadał inny rodzaj atrakcyjności, nie oparty na ideale fizycznym, ale na błyskotliwych debatach i przenikliwości spostrzeżeń.

Sokrates zawsze podkreślał wagę umysłu nad względną nieważnością ludzkiego ciała. To credo zainspirowało filozofię Platona polegającą na dzieleniu rzeczywistości na dwie odrębne sfery, świat zmysłów i świat idei, deklarując, że ta druga kwestia była jedyną ważną.

Filozofia

Sokrates uważał, że filozofia powinna przynosić społeczny dobrobyt. Próbował ustanowić system etyczny oparty na ludzkim rozumie, a nie doktrynie teologicznej.

Sokrates wskazał, że wybór człowieka jest motywowany pragnieniem szczęścia. Ostateczna mądrość pochodzi z poznania siebie. Im więcej człowiek wie, tym większa jest jego zdolność rozumowania i dokonywania wyborów, które przyniosą prawdziwe szczęście.

Sokrates uważał, że przekłada się to na politykę, a najlepszą formą rządu nie jest ani tyrania, ani demokracja. Zamiast tego, kraj winien być rządzony przez osoby, które miały największe umiejętności, wiedzę i cnotę oraz posiadające pełne zrozumienie siebie.

Metoda sokratejska

Dla Sokratesa Ateny były porażką w zakresie polityki długofalowej i zaczął zadawać pytania zarówno elitom, jak i zwykłym ludziom, starając się dojść do prawd politycznych i etycznych. Sokrates nie wykładał o tym, co wiedział. W rzeczywistości twierdził, że jest ignorantem, ponieważ nie miał żadnych pomysłów, ale mądrość, ponieważ rozpoznał własną ignorancję.

Zadawał swoim rodakom pytania za pomocą metody dialektycznej – metody sokratejskiej – która zmusiła odbiorców do przemyślenia problemu według logicznego wnioskowania. Czasami odpowiedź wydawała się tak oczywista, że ​​sprawiała, że ​​przeciwnicy Sokratesa wychodzili na głupich. W tym celu jego metoda sokratejska była podziwiana przez jednych, a oczerniana przez innych.

Za życia Sokratesa Ateny przechodziły dramatyczną przemianę, przechodziły bowiem z okresu hegemonii w Grecji do okresu z wyraźnymi oznakami systemowego kryzysu. Ateńczycy weszli tym samym w okres niestabilności i wątpliwości co do swojej tożsamości i miejsca na świecie.
W rezultacie Grecy w swej większości trzymali się dawnych chwał, wyobrażeń o bogactwie, łącznie z wizjami na temat piękna fizycznego. Sokrates zaatakował te wartości, kładąc nacisk na większe znaczenie umysłu. Podczas gdy wielu Ateńczyków podziwiało za to Sokratesa, zwłaszcza wobec faktu, iż czynił swe przytyki w sposób pomysłowy i humorystyczny,  jednak pojawiły się z czasem zbyt poważne głosy mówiące o rzekomym ​​godzeniu przez niego w dobro publiczne, życie w Grecji oraz w przyszłości kraju. Wreszcie w 399 roku p.n.e. Sokrates został oskarżony o zepsucie młodzieży w Atenach oraz o bezbożność i herezję. Zdecydował się bronić w sądzie.

Proces Sokratesa

Zamiast przedstawiać się jako niesłusznie oskarżony, Sokrates oświadczył, że pełni ważną rolę jako ten, który nieustannie kwestionując status quo zmusza do refleksji na jego temat. W związku z tym został skazany. Możliwe, że wyzywający ton jego obrony przyczynił się do werdyktu i pogorszył sytuację podczas obrad dotyczących kary.

Prawo ateńskie zezwoliło skazanemu obywatelowi na zaproponowanie kary innej niż ta, do której wzywała prokuratura. Zamiast zaproponować wygnanie, Sokrates zasugerował, że miasto winno uhonorować go za jego wkład w działalność oświeceniową i nakłaniał, by zapłacono mu za jego usługi. Sąd jednak nie był rozbawiony i skazał go na śmierć, poprzez wypicie cykuty.

Śmierć Sokratesa

Przed egzekucją Sokratesa przyjaciele zaproponowali przekupienie strażników i uratowanie go, aby mógł uciekać z kraju. Odmówił, twierdząc, że nie boi się śmierci, powiedział do tego, że nadal jest lojalnym obywatelem Aten, gotowym przestrzegać jego praw, nawet tych, które skazały go na śmierć.

Platon opisał egzekucję Sokratesa w swoim dialogu: Sokrates bez wahania wypił mieszankę piołunów. Drętwienie powoli wkradało się do jego ciała, aż dotarło do jego serca. Krótko przed ostatnim oddechem Sokrates opisał swoją śmierć jako uwolnienie duszy z ciała.

Ciekawostki o Sokratesie

• O poglądach Sokratesa wiemy z rozmaitych źródeł, które niestety różnią się między sobą co do treści, ale i co do stosunku narratora wobec tego co Sokrates mówił i robił.
• Sokrates został głównym bohaterem dzieł Platona, który uchodzi za najbardziej wiarygodnego w przekazach przezeń sporządzonych. Głównie za sprawą faktu, że jako umysł świetny określił dosadnie istotę nauk Sokratesa – człowieka, który nauczał o rzeczywistości i prawdzie w duchu cnót.
• Na temat dobra i sprawiedliwości Sokrates potrafił rozmawiać z przypadkowymi przechodniami.
• Sokrates określił epoki filozoficzne, dzieląc je swym życiem na przedsokrateńskie i posokrateńskie.

Cytaty Sokratesa

„Wiem, że nic nie wiem.”

„A złota obym miał tyle, ile ani unieść, ani uciągnąć nie potrafi nikt inny, tylko ten, co zna miarę we wszystkim.”

„Bać się śmierci jest tym samym, co mieć się za mądrego, nim nie będąc.”

„Człowiek nie żyje, aby jadł, ale je, aby żył.”

„W całym życiu szanuj prawdę tak, by twoje słowa były bardziej wiarygodne od przyrzeczeń innych.”

„Strzeż się ludzi, którzy są pewni tego, że mają rację.”

Źródła

• Zdjęcie: Flickr.com | Autor Ben Crowe | Licencja: CC BY 2.0
• https://pl.wikipedia.org/wiki/Sokrates
• https://www.polskieradio.pl/39/156/Artykul/1049812,Sokrates-filozof-skazany-na-smierc
• https://biografie24.pl/sokrates/
• https://www.biography.com/scholar/socrates
• https://en.wikipedia.org/wiki/Socrates