Jan Alojzy Matejko urodził się 24 czerwca 1838 roku w Krakowie, zmarł natomiast 1 listopada 1893 roku, również w Krakowie. Był polskim malarzem, historiozofem, twórcą obrazów historycznych, w tym batalistycznych. Był mecenasem sztuki i filantropem.
Krótki życiorys Jana Matejki
Jan Matejko przyszedł na świat 24 czerwca 1838 w Krakowie. Był malarzem najwybitniejszym pośród przedstawicieli polskiego malarstwa historycznego wieku XIX. Druga połowa lat pięćdziesiątych upłynęła Matejce na studiach Szkoły Sztuk Pięknych w Krakowie, lecz studiował również w Monachium. Na połowę lat sześćdziesiątych przypadł Matejce okres członkostwa w Towarzystwie Naukowym, które miało swą siedzibę w Krakowie, lecz okazjonalnie udzielał się też w akademiach zagranicznych. Istotny w biografii Matejki jest rok 1873, na który to rok przypada objęcie przez niego funkcji dyrektora Sztuk Pięknych w Krakowie. Wówczas to odbył też swe zagraniczne podróże, a wśród nich do Włoch, Węgier, Czech, Turcji, czy Wiednia i Paryża. Tymczasem jego obrazy dotyczyły dziejów ojczystych już w latach pięćdziesiątych, których to rozkwit przypada na lata późniejsze, jak choćby „Stańczyk” z roku 1862, „Kazanie Skargi” z 1864 roku, dwa lata później powstał „Rejtan”, a w 1869 „Unia Lubelska”. Kunszt Matejki dojrzewał z obrazu na obraz, o czym świadczy fakt, że w latach siedemdziesiątych powstał na przykład „Stefan Batory pod Pskowem”, „Zawieszenie dzwonu Zygmunta”, czy „Bitwa pod Grunwaldem”. Ale to rzecz jasna nie koniec, ponieważ nie mniej płodne okazały się być lata osiemdziesiąte – wśród dzieł tego okresu należy wymienić „Hołd Pruski”, „Sobieski pod Wiedniem” czy w końcu „Kościuszko pod Racławicami”, a prawdziwym apogeum „Konstytucja 3 maja” z roku 1891. Jan Matejko zmarł 1 listopada 1893 w Krakowie.
Biografia rozszerzona Jana Matejki
Charakterystyka sztuki
Realizm i dokumentalizm są cechami rozpoznawczymi dzieł Matejki, jest też rozpoznawalny dynamizm w całej krasie realizmu, precyzja szczegółów. Jan Matejko to wspaniały portrecista, można na dowód wymienić chociażby autoportret artysty, czy też A. Potockiego, lub S. Tarnowskiego. Z przełomu lat osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych pochodzi na przykład wybitna polichromia w Kościele Mariackim w Krakowie, czy wówczas również poczet królów i książąt polskich. W natłoku tych niezwykle udanych dzieł Matejko również nauczał, a czynił to na rzecz talentów takich jak Malczewski, Mehoffer lub Gottlieb i Wyspiański. W działalności Matejki wyraźnie zaznacza się patriotyzm, który tylko umacniał świadomość narodową, i czyni to do dnia dzisiejszego.
Młodość
Ojciec Jana Matejki był z pochodzenia Czechem. Był guwernerem i nauczycielem muzyki, katolikiem. Matka była z pochodzenia Niemką, protestantką. Mieszkali w Krakowie. Mieli jedenaścioro dzieci – Jan Matejko był dzieckiem dziewiątym. Matka odeszła wcześnie, gdy miał siedem lat, wówczas to opiekę nad dziećmi przejęła jego starsza siostra. Nie miał lekkiego dzieciństwa, bowiem, jak twierdził, chlebem powszednim były przykrości i lęki. Ojciec nie należał do zbyt opiekuńczych, wobec artystycznych zainteresowań Matejki był co najmniej obojętny. Jan Matejko chodził do gimnazjum. Nie radził sobie jednak dobrze z przedmiotami, za wyjątkiem rzecz jasna sztuki. W domu strofował go ojciec, w szkole natomiast rówieśnicy. Zainteresowania Matejki dotyczyły też już wtedy patriotyzmu – jego dwaj starsi bracia uczestniczyli w powstaniu węgierskim w 1848 roku.
Natomiast ciepło i akceptacje odnalazł w osobie Pauliny Giebułtowskiej, przyjaźń z którą bardzo wysoko sobie cenił, jakby z matką, bywając u niej w Wiśliczu.
Studia i pierwsze sukcesy
Do krakowskiej Szkoły Sztuk Pięknych został przyjęty w wieku trzynastu lat. Towarzyszyły mu ogromna pracowitość i ambicja, mimo trudności, bowiem borykał się z wadą wzroku i trudnościami finansowymi. Dyrektorem szkoły był wówczas Wojciech Stattler, natomiast nauczycielami tacy ludzie jak Władysław Łuszczkiewicz i Józef Kremer. Postaci te działały na młodego Matejkę inspirująco – dzięki nim został zachęcony do szkicowania zabytków, studiował obrazy i detale, tworząc tzw. „Skarbczyk”. Przełomowy był rok 1858, kiedy to udało mu się otrzymać stypendium, by podjąć studia w Monachium. Tam też się udał, studiując malarzy współczesnych, jak i dawnych. Jego szczególne zainteresowania stanowiło malarstwo historyczne, wiedział już, że to ono ma być celem naczelnym. Już w roku 1953 powstał jego pierwszy historyczny obraz „Carowie Szujscy przed Zygmuntem III”. Natomiast „Otrucie królowej Bony” powstało w 1859 roku. Kryteria twórczości były dość jasne, otóż Matejko wybierał z historii moment dramatyczny i przedstawiał go teatralnie, ze sporym ładunkiem emocjonalnym. Opublikował następnie swoje „Ubiory w Polsce”, czyli postaci w strojach historycznych, które to dzieło zostało przez niego stworzone jako ryciny. Wkrótce jego sytuacja finansowa poprawiła się, ponieważ otrzymał honorarium za owe „Ubiory”, jak również środki za sprzedaż innych obrazów, takich jak „Otrucie Bony” i „Kochanowski nad trumną Urszulki”. Kochał się w tym czasie w Teodorze Giebułtowskiej, z powodu czego był nieszczęśliwy, bowiem miłość ta pozostawała nieodwzajemniona.
Małżeństwo
W okresie powstania styczniowego pomagał powstańcom materialnie, nie mogąc brać udziału w walkach ze względu na słaby wzrok. Miał 26 lat, gdy odniósł ogromny sukces, mianowicie dzięki „Kazaniu Skargi”. Dochód ze wstępu na wystawę przeznaczył na rzecz domu dla sierot. Mając już pod dostatkiem pieniędzy ożenił się z Teodorą Giebułtowską. Ze związku urodziło się dwóch synów i trzy córki. Tymczasem nie miał w związku wcale lekko, bowiem żona Teodora była osobą uważaną za egoistyczną, kłótliwą i despotyczną. Matejko nazywał ją „Władczynią”, „Panią” i „Gwiazdą”. Według dostępnych źródeł żona wyprawiała malarzowi faktycznie straszliwe sceny, na czele z awanturami i ekscesami pozorowanych omdleń.
Szczyty popularności
Matejko kilka wielkich płócien złożył jako dar Narodowi Polskiemu. Papieżowi przekazał obraz „Sobieski pod Wiedniem”, a płótno „Joanna d’Arc” trafiło do Francji również w postaci daru. Obdarowywał też ludzi zwykle bardzo bogatych, u których płótna zawisły w honorowych miejscach salonów. Na przykład zrezygnował z honorarium za portret od hr. Stanisława Tarnowskiego. Przy tym aktywnie wspierał ubogich. Ofiarował m.in. na ich rzecz szkic olejny „Zygmunt August w ogrodzie wileńskim”, który został następnie sprzedany do Warszawy. Cieszył się wtedy już sławą wielkiego malarza. Wystawy w Paryżu przyniosły mu liczne nagrody. Do końca życia cieszył się szacunkiem, tak w Polsce, jak na całym świecie, co podkreśliły liczne nagrody (m.in. na wystawach w Paryżu).
Odznaczenia i honorowe członkostwa
W roku 1865 w ramach Salonu otrzymał Złoty Medal, niezwykły sukces odniósł jego obraz pt. „Rejtan”. Nie były to jednak jeszcze szczyty, bowiem w 1870 roku, po namalowaniu „Unii Lubelskiej”, otrzymał wspaniałą paryską dekorację, mianowicie Legię Honorową. Jako dyrektor Szkoły Sztuk Pięknych w Krakowie znacząco podniósł prestiż szkoły, będącej wcześniej w tarapatach. Poza tym Jana Matejkę doceniła społeczność międzynarodowa, został bowiem honorowym członkiem Akademii paryskiej, wiedeńskiej, berlińskiej czy w końcu praskiej. Ciekawostką było także odznaczenie go i upamiętnienie w Akademii Rafaelowskiej w Urbino. W ramach mecenatu jaki prowadził pod koniec życia, zabiegał o renowację zabytków krakowskich, przeznaczając też środki na rzecz rozwoju miasta. Jan Matejko zmarł 1 listopada 1893 roku w wieku 55 lat. Pochowano go na cmentarzu Rakowieckim w Krakowie.
Ciekawostki o Janie Matejko
- Jego złamany za młodu nos nie zwrócił niczyjej uwagi i zrósł się krzywo.
- Jego żona, gdy uważała, że jej pozycja muzy jest zagrożona, urządzała straszliwe awantury, udawała, że mdleje lub choruje. Jej twarz posiadają niemal wszystkie kobiety na obrazach Matejki.
- Namalowana została również jako królowa Bona Sforza w „Hołdzie pruskim”.
- Żona na skutek coraz liczniejszych ekscesów została zamknięta w szpitalu psychiatrycznym.
- Podobne problemy przyniosły Matejce dzieci z tego związku.
- Pogłębiające się z czasem problemy finansowe Matejki spowodowane były chorobą żony, a także nadmiernym szafowaniem własnym dorobkiem artystycznym. Sprzedawał również niekiedy swoje dzieła za bezcen. Jedno ze swych wiekopomnych dzieł sprzedał za 10 zł.
- Unikał publicznych wystąpień, które go przerażały.
- W czasie pogrzebu Matejki bił dzwon Zygmunta, a w ostatniej drodze towarzyszyły mu tysiące krakowian.
- Przyczyną przedwczesnej śmierci Matejki było pęknięcie wrzodu żołądka.
Cytaty Jana Matejki
„Módlmy się za ojczyznę. Boże, błogosław dzieci.” – tak brzmiały ostatnie słowa Jana Matejki
Źródła
- https://pl.wikipedia.org/wiki/Jan_Matejko
- https://biografia24.pl/jan-matejko/
- http://culture.pl/pl/tworca/jan-matejko
Ciekawe artykuły
