Tadeusz Różewicz

Tadeusz Różewicz urodził się 9 października 1921 roku w Radomsku, zmarł 24 kwietnia 2014 roku we Wrocławiu. Był polskim poetą, dramaturgiem, prozaikiem i scenarzystą. Jako członek Wydziału VI Twórczości Artystycznej Polskiej Akademii Umiejętności, był aktywnym działaczem na rzecz sztuki.

Krótki życiorys

Tadeusz Różewicz urodził się w Radomsku w 1921 roku.  Debiutował przed wojną. Jego najwcześniejsze utwory odnalazły swą publikację między innymi na łamach czasopism takich jak „Pod znakiem Marii” oraz „Czerwone Tarcze”. Zbiór „Echa Leśne” ukazał się w 1944 roku, a dwa lata później pojawiły się satyryczne utwory napisane prozą i poezją, zatytułowane „W łyżce wody”. Jednak jego debiut formalny to dopiero tom z roku 1947 pt. „Niepokój”. Poezja Różewicza wyraża tragizm jednostki osamotnionej, niejako wrzuconej w obce powojenne środowisko, zagubionej w świecie, który próbuje podźwignąć się z tragedii wojennej. Różewicz akcentuje aspekt świata przepełnionego okrucieństwem, obojętnością i totalitaryzmem. Poeta wyraża potrzebę kultywowania podstawowych wartości.

Po wojnie ukazały się satyryczne wiersze, jak na przykład ten pt. „Figa z Unry”. Jego tom poezji „Czerwona rękawiczka” wywołał konsternacje ówczesnej krytyki. Stworzył później swoją „Kartotekę”, czyli utwór, który jest doskonałym przykładem teatru absurdu. Tadeusz Różewicz w ten sposób zreformował ten nurt sztuki pokazując spojrzenie odmienne od przyjętych dotychczas. Powstał wówczas rewolucyjny wynalazek Różewicza – tak zwany „śmietnik”. Najbardziej znany tego typu tekst to „Przygotowanie wieczoru autorskiego”. W roku 1991 Różewicz otrzymał tytuł Honorowego Obywatela Miasta Radomska. Rok 1999 to natomiast laury Nagrody Literackiej im. Władysława Reymonta. Następnie w roku 2000 wręczono twórcy Nagrodę Literacką „Nike”. Jest Jednym z najczęściej tłumaczonych polskich autorów, jego książki przełożono na 49 języków. Zmarł we Wrocławiu w 2014 roku.

Biografia rozszerzona

Początki

Przyszedł na świat jako czwarte z pięciorga dzieci. Ojciec zajmował stanowisko niższego urzędnika państwowego, matka, z pochodzenia żydówka, była gospodynią domową. Młody Różewicz chodził do radomskiego gimnazjum. Do czytania zachęcał go starszy brat. Czytali książki i kolekcjonowali pisma. Wówczas to zajmowała go szczególnie poezja takich jak Leśmian czy Przyboś. W wieku siedemnastu lat pisał parodie publikowane w „Czerwonych Tarczach”, ale i w piśmie „Pod znakiem Marii”. W tym czasie starał się dostać do różnych liceów, lecz nie mógł podołać egzaminom. W międzyczasie wybuchła wojna, a rodzina popadła w tarapaty finansowe.

Studia

Tadeusz Różewicz należy do absolutnej czołówki współczesnych polskich pisarzy. Był również poetą, dramatopisarzem i prozaikiem. Debiutował w czasie II wojny światowej. Walczył w AK. Współprace prowadził również z tytułami prasowymi podziemnymi. Chodził do radomskiego gimnazjum, by później podjąć studia nad historią sztuki w krakowskim Uniwersytecie Jagiellońskim.

„Echa leśne”

Rok 1944 był dla Różewicza niezwykle istotny, a to ze względu na debiut tomem wierszy i opowiadań pt. „Echa leśne”. W ślad za tym miał miejsce, uważany za taki przez wielu, właściwy debiut, w roku 1947, zbiorem „Niepokój”. Dominują tam tematy wojenne oraz związane z wojną motywy egzystencjalne. W jego utworach pojawił się kryzys wartości i swoista dezintegracja. Zadawane są pytania „jak żyć?”, mianowicie w odniesieniu do wojennego kryzysu wartości, o którym nie sposób zapomnieć.

Rzekomy nihilizm

Po wojnie ukazały się satyryczne wiersze, jak na przykład ten pt. „Figa z Unry”. Wkrótce Różewicz wszedł w skład neoawangardy krakowskiej, a to za sprawą Juliana Przybosia. Zaprzyjaźnił się z takimi jak Andrzej Wajda, Andrzej Wróblewski, Kazimierz Mikulski, Jerzy Nowosielski czy wreszcie Tadeusz Kantor. Poruszenie środowiska poetów mu współczesnych wywołał tom poezji „Czerwona rękawiczka”. Oceny były dość jednogłośne i pozytywne, dotyczyły bowiem nowego kształtu poezji. To nowatorstwo polegało przede wszystkim na poetyce inaugurującej specyficzne podejście do budowy tekstu, nazywanym często „różewiczowskim”. Obecny jest w twórczości Różewicza ekspresjonizm i katastrofizm, co w opinii niektórych interpretowane było mylnie jako odmiana nihilizmu.

„Kartoteka”

Rok 1950 spędził na Węgrzech. Różewicz nabrał wówczas pewnego dystansu do swojej poezji. Tymczasem w kraju miał wrogów. Po powrocie zamieszkał w Gliwicach. Żył niemal poniżej minimum. Powstały wiersze ironizujące porządek życia, takie jak „Czas, który idzie”, gdzie sugestywnie informuje o narzuconym porządku. Różewicz przeżył wówczas nagonkę na swoją poezję. Poetę upominał Julian Tuwim: „Ale, na miłość Boską, co Pan tam robi w tych Gliwicach…”. Wkrótce krytyka zauważyła w wierszach Różewicza dążenie do wyzwolenia, ponieważ był to czas odwilży po śmierci Stalina. Został wydany zbiór jego klasycznej poezji pt. „Poezje zebrane”, przynosząc pisarzowi sukces. Stworzył w ślad za tym „Kartotekę”, doskonały przykład teatru absurdu, który reformował ten nurt zmieniając spojrzenie na kanony rządzące gatunkiem.

„Śmietnik”

Różewicz bez wątpienia był postmodernistą. Począwszy od „Kartoteki” autor poddaje teksty kompilacjom, swoiście je układa i rozrzuca. Powstaje wówczas rewolucyjny wynalazek Różewicza – tak zwany „śmietnik”. Najbardziej znany tego typu tekst to „Przygotowanie wieczoru autorskiego”. Różewicz sięga wreszcie do pop-artu, co określiło obszerny nurt przejawiający się właśnie w „śmietnikach”. Zerwał z klasyczną estetyką, język wyjałowił nadając mu prostotę.

Laury

Od 1968 do śmierci Różewicz jako członek Stowarzyszenia Pisarzy Polskich mieszkał we Wrocławiu. W 2008 otrzymał Europejską Nagrodę Literacką w Strasburgu, a to po wydaniu tomu poetyckiego „Nauka chodzenia”. Następnie jako pierwszy został uhonorowany „Silesiusem” – wrocławską nagrodą poetycką literatury środkowoeuropejskiej i wschodniej. Pojawiły się również tomy „Druga strona medalu” i „Kup kota w worku”. Otrzymał też nagrodę „Nike”. Tadeusz Różewicz zmarł 24 kwietnia 2014 we Wrocławiu.

Reasumując

U Różewicza na planie pierwszym twórczości są dwa zasadnicze pojęcia, mianowicie pamięć i prawda. Obie te kategorie ujawniają się w niejako w środowisku rozbicia wewnętrznego i poczucia zagrożenia. Pojawia się kryzys kultury, pewien wyraźny i przemożny deficyt – w tle z ludobójstwem, a jednocześnie konsumpcjonizmem, komercjalizacją i zobojętnieniem na ludzką krzywdę. To wszystko wydarza się jednocześnie i w związku z pewną życiową rutyną, czy nawet nudą – zaznacza się pewna miałkość życia, w której śmierć, strach i miłość funkcjonują jako coś wytartego i oklepanego do cna. Na szczęście jest też czarny humor, który może nawet szokować w świetle życia pozbawionego wyższych wartości. Na uwagę zasługuje fakt, iż Różewicz zamiast uczuć, pokazuje ludzkie zachowania. Ten behawioryzm idzie w parze z mówieniem o sprawach wprost i jednoznacznie.

Język poetycki Różewicza to oprócz tego sposób wypowiedzi, który ocierając się o język potoczny jest dla odbiorcy przystępny. Są obecne: kolaż oraz powtórzenia. Różne wypowiedzi, czy nawet rozmaite wycinki z gazet i pojedyncze wypowiedzi medialne są używane jako element spójnej kompozycji. Różewicz to oprócz tego dramatopisarz, czy nawet reformator w tym zakresie. Wystarczy wspomnieć takie sztuki jak „Nasza mała stabilizacja” czy też utwór „Kartoteka”. Jest tu mowa o kryteriach prawdy i moralnych problemach, które opracowane zostały jako konstrukcje poetyckie. Są to tak zwane dramaty otwarte i wewnętrzne, bowiem nie występuje wyraźny początek i koniec, a fabuła i akcja to tylko elementy większego tła. Warto podkreślić, że u Różewicza występuje dość mało konkretna tożsamość bohaterów, natomiast dialogi są z reguły tylko sposobem podtrzymywania kontaktu. Realizm zatem idzie w parze z poetyckością. Obecna jest także tak zwana mowa milczenia. Różewiczowi w ten sposób udaje się oddać tragizm położenia jednostki. Daje się odczuć wpływ awangardy na jego twórczość, nie tylko Leopolda Staffa czy Adama Mickiewicza, bo również Norwida, Kochanowskiego i Juliana Przybosia.

Ciekawostki

• Jego wizja partyzantki w utworze „Do piachu” wywołała protesty kombatantów.
• Był współautorem scenariuszy 9 filmów reżyserowanych przez jego brata Stanisława.
• Jest autorem aż dwunastu dramatów oraz trzydziestu siedmiu zbiorów wierszy i poematów.
• Był jednym z najwszechstronniejszych i najbardziej twórczych kontynuatorów literackiej awangardy w kraju i na świecie.
• Wielokrotnie wymieniany był jako kandydat do Nagrody Nobla. Konkurent Czesława Miłosza.
• Od 1939 roku Tadeusz Różewicz wspierał rodzinę pracując jako goniec, magazynier, urzędnik kwaterunku, uczeń stolarski w Fabryce Mebli Giętych „Thonet”.
• Redagował pismo „Czyn Zbrojny”.
• Książki Tadeusza Różewicza, jednego z najczęściej tłumaczonych polskich autorów, przełożono na 49 języków.
• Bohaterem lirycznym Różewicza jest osobowość zdezintegrowana, pozbawiona tożsamości, zagubiona w świecie rozpadu form.

Cytaty

„Nie jestem filozofem, jestem intuicyjny”

„Leżałem w ubraniu na łóżku i myślałem o tym, że stoją tu różne meble, leżą książki, wiszą obrazy, ale to wszystko nie ma sensu. Ja też tu leżę i tez nie mam sensu.”

„Polityka zmieni się w kicz, miłość w pornografię, muzyka w hałas, sport w prostytucję, religia w naukę, nauka w wiarę.”

Źródła

• Zdjęcie
  • Michał Kobyliński – http://gilling.info/
• Treści
  • https://pl.wikipedia.org/wiki/Tadeusz_R%C3%B3%C5%BCewicz
  • http://www.filmweb.pl/person/Tadeusz+R%C3%B3%C5%BCewicz-48605/trivia
  • http://culture.pl/pl/tworca/tadeusz-rozewicz
  • https://biografia24.pl/tadeusz-rozewicz/
  • „300 postaci które zmieniły historię Polski i świata”. Videograf II, Chorzów 2008