Stanisław August Poniatowski (urodził się 17 stycznia 1732 roku w Wołczynie – zmarł 12 lutego 1798 w Petersburgu), był ostatnim królem Polski panującym w latach 1764 – 1795.
Krótki życiorys Stanisława Augusta Poniatowskiego
Stanisław August Poniatowski urodził się 17 stycznia 1732 roku. Należał z pewnością do monarchów najlepiej wykształconych w dziejach Rzeczypospolitej. Był monarchą, który dostrzegał potrzebę gruntownych reform. Dramat jego położenia polegał jednak na tym, iż procesy erozyjne systemu zaszły już wówczas niezwykle daleko, będąc udziałem znacznej części szlachty i magnaterii. Tym nie mniej Poniatowski podjął się prób reformatorskich. Trzeba przy tym zaznaczyć, że starał się o poprawne stosunki z zagranicą, czasem nawet ścisłe, co oznaczał na przykład jego romans z przyszłą carycą w przededniu jego panowania. Poniatowski dostrzegał potrzeby nowego prawodawstwa, które było by w stanie przeobrazić feudalną Polskę w nowoczesny demokratyczny kraj pod jego panowaniem. Próby jakkolwiek daremne, bo skutkujące wpierw I rozbiorem RP, udały się niemal w przeddzień ostatecznego upadku Polski. Efekt w postaci Konstytucji I Maja był znacznie spóźniony, lecz sam fakt że doszło do Sejmu Czteroletniego dowodzi niezwykłej oświeceniowej myśli króla. Zmarł wkrótce po III rozbiorze Polski, w Petersburgu, pod kuratelą rosyjskiego caratu, 12 lutego 1798 roku.
Biografia rozszerzona Stanisława Augusta Poniatowskiego
Rys sytuacyjny
Stanisław August Poniatowski, przed koronacją również nosił nazwisko Poniatowski, natomiast jego imiona były to Stanisław i Antoni. Przyszedł na świat 17 stycznia 1732 roku w Wołczynie. Był ostatnim królem Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Jego panowania i życia dotyczą do dziś liczne spory. Był z jednej strony inicjatorem, stanowczym zwolennikiem i współautorem reform ustrojowych jakie podjął Sejm Czteroletni. Był ponadto wielkim mecenasem nauki i sztuki. Z drugiej strony natomiast był i pozostaje krytykowany jako głowa państwa, której panowanie doprowadziło do rozbiorów i upadku Rzeczypospolitej, jak również krytykowany już za sam fakt otrzymania tronu za sprawą poparcia Rosji.
Poniatowski proreformatorem
Od 1755 roku zajmował stanowisko stolnika wielkiego litewskiego, będąc jednocześnie starostą przemyskim w latach 1756 – 1764, przy czym spędził wówczas trzy lata w Petersburgu, na dworze carskim, wdając się w romans z przyszłą carycą Katarzyną, której panowanie miało wkrótce nadejść. Związany był ze stronnictwem zwanym Familia, dzięki czemu był poważnym kandydatem na króla po śmierci Augusta III. Kluczowy okazał się sejm elekcyjny roku 1764, wtedy to został wybrany na króla z poparciem Rosji, jak również za sprawą poparcia rodu Czartoryskich, który stał na czele Familii. Obejmując zatem tron towarzyszyło mu mocne postanowienie reformy państwowości polskiej znacznie nadszarpniętej przez poprzednie rządy, chciał zwłaszcza wzmocnić władzę królewską. Okazało się to olbrzymim wyzwaniem, ponieważ budziło sprzeciw wszystkich sąsiadów Polski, zarówno Rosji, jak i Austrii Habsburgów i Prus. Nie obyło się jednak także bez oporów wewnętrznych, wspieranych przez przyszłych zaborców, którym zależało na utrzymaniu słabej kondycji kraju. Państwa ościenne wspierały opozycje wewnętrzną, zwłaszcza konserwatywną, która czuła się zagrożona działaniami Poniatowskiego z uwagi na przywileje, jakie otrzymała, a które mogły zostać cofnięte na rzecz wzmocnienia tronu.
I rozbiór
Kroki podjęte przez króla na rzecz reform spotkały się z reakcją Rosji, która interweniowała pod pozorem „obrony ustroju Rzeczypospolitej” jak i obrony „praw dysydentów”. Reakcją szlachty na działania króla i Rosji była zawiązana w latach 1768 – 1772 konfederacja w Barze, wywołując faktycznie spore zawirowanie ustrojowe. W efekcie konfederacja upadła po czterech latach, przynosząc Polsce I rozbiór w roku 1772. Tymczasem plany króla Poniatowskiego tenże wciąż podtrzymywał. Miał przeciwko sobie szlachtę i Rosję, ale i sama Familia nie udzielała mu już poparcia, bowiem z takiego wycofali się Czartoryscy. Sytuacja była o tyle beznadziejna, że nie było widoków na sejmy reformujące ustrój.
Konstytucja 3 Maja
Istotne zmiany ustrojowe dokonały się jednak za sprawą Sejmu Czteroletniego w latach 1788 – 1792, czyli w ostatniej części panowania Stanisława Augusta. Król wykorzystał w tym celu wojnę rosyjsko – turecką, w jaką Rosja wówczas zaangażowała się, pozwalając na częściowe reformy ustrojowe, zwłaszcza reformę wojska. Nie bez wpływu był sojusz podpisany z Rosją w sprawie zaangażowania się w wojnę turecko – rosyjską, ale i sojusz z Prusami podpisany w 1790 roku, otwierający możliwości reformowania ustroju RP. Do dziś trwają spory na ten temat, natomiast zgodnie przyjęło się uważać, że wielką i wiekopomną zasługą Sejmu Czteroletniego była Konstytucja 3 maja z roku 1791.
III rozbiór
Osiągnięcia jednak nie trwały długo ze względu na szlachecką ciemnotę, której skutkiem była konfederacja w Targowicy w maju 1792 roku, a popierana przez Rosję. Skutek był jeden – wkroczenie wojsk Rosyjskich w rzekomej obronie ustroju RP. Wybuchła wówczas wojna w obronie Konstytucji. Zawiązały się walki z wyraźną przewagą Rosji, natomiast król Poniatowski nie przejawiał odpowiedniej wiary w zwycięstwo, lecz raczej spory defetyzm, na skutek którego przyłączył się w końcu do Targowicy, która następnie cofnęła osiągnięcia Sejmu Czteroletniego, uchwalając II rozbiór Polski. Siły proreformatorskie, osłabione, wciąż jednak istniały. Nadszedł rok 1794 a wraz z nim insurekcja kościuszkowska, jako próba zbrojnej manifestacji i wyzwolenia kraju. Sprawy zaszły jednak na tyle daleko i niekorzystnie, że powstanie pozbawione realnych szans upadło, przynosząc efekt w postaci III rozbioru w roku 1795. Był to rzeczywisty koniec Polski. Tego samego roku Poniatowski abdykował na rzecz Rosji, spędzając ostatnie lata w Petersburgu. Zmarł w 1798 roku.
Ciekawostki o Stanisławie Auguście Poniatowskim
- Jego wiedza i wszechstronność wykształcenia wprawiały w zachwyt wielu jemu współczesnych.
- Zdrowy rozsądek, który mu przyświecał, miał się nijak w sprawach jego osobistego budżetu. Był w stanie trwonić ogromne sumy na rzeczy podkreślające jego status, na przykład bardzo drogie stroje i podkreślające je bibeloty.
- Stanisław August Poniatowski był abstynentem wyznającym zasadę złotego środka, również w dziedzinie diety – nie pił, nie palił oraz stosował umiar w konsumowaniu biesiadnym.
- W czasie insurekcji kościuszkowskiej powstańcy aresztowali króla, czyniąc go ich zakładnikiem.
- Doceniał piękne dzieła sztuki, pragnął w ramach mecenatu dotować ludzi kultury.
- Był monarchą, którego panowanie przypadło na czas pewnie najtrudniejszy, zarówno w sprawie sytuacji zewnętrznej kraju, jak również wewnętrznej.
- Skończył jako utrzymanek i zakładnik caratu.
- Insurekcja kościuszkowska sprawiła, że został zakładnikiem bojowników o wolność kraju.
Cytaty Stanisława Augusta Poniatowskiego
„Gdyby nawet wszyscy tego najmocniej pragnęli, dojście sejmu jest nieprawdopodobieństwem z powodu wytężonej uwagi mocarstw ościennych.”
„Szkoda czasu i atłasu, byś się wdzierał do Parnasu.”
„Trzeba było przed sejmikiem kilka dni z rzędu rezonować od rana do wieczora z tą ciżbą, podziwiać ich brednie, zachwycać się ich płaskimi konceptami, a nade wszystko ściskać ich brudne kapcańskie osoby…”
Źródła
- https://ciekawostkihistoryczne.pl/leksykon/stanislaw-august-poniatowski-1732-1798/
- „300 postaci które zmieniły historię Polski i świata”. Videograf II, Chorzów 2008
- https://pl.wikipedia.org/wiki/Stanis%C5%82aw_August_Poniatowski
- „Poczet królów i książąt polskich Jana Matejki”. A. Zahorski, Warszawa 1966
Ciekawe artykuły
